Борба, 16. 08. 1990., стр. 9

mublokika

Tumač

SVET KNJIGE

imenjenog reda

„Crnjanski u nacionalsocijalizmu“, priredio Zoran Avramović, Beletra, Beograd, 1990.

earižieirUF uni puni JIE HI BH: ur ri aiu rupu iIuI LIGA ae III Fr OGIUA ir mup enu piigz=m

osle zbirke političkih tek-

stova Miloša Crnjanskog

objavljenim u predratnom istu „Ideje“ Zoran Avramović ruža jednu novu seriju tekstova Miloša Crnjanskog nastalih na poljtičke teme. Kao što je poznato Crnjanski je smatran čovekom koji j u predratnim godinama imao dosta simpatija za fašističke sisteme a i za Hitlerovu Nemačku. Tekstovi koje nam je pružio Zoran Avramović mogu izvrsno da posluže kao povod da se ta predstava koja postoji o Crnjanskom u izvesnom smislu, revidira. Avramo-

vić je knjigu podelio na tri dela. U prvom su kratke vesti koje je Crnjanski slao „Vremenu“ iz Berlina, u drugom njegovi komentari i reportaže, a u trećem nekoliko tekstova koji su objavljeni u istom listu pre dolaska Hitlerovog na vlast.Jedna od preokupacija Milo-

Ša Crnjanskog bila je, ako tako

može da se kaže, izmenjeno vreme. Vreme pre prvog svetskog rata, i vreme posle njega jesu dva različita vremena. Ono što je Crnjanskog zanimalo bili su fenomeni posleratnog vremena. Fašizam i nacionalsocijalizam bili su,

svakako, fenomeni toga doba. Za-

to je Crnjanski želeo da te fenome- ne što podrobnije objasni. Jednom ·

ideološkom sistemu on je prilazio bez ideoloških predubeđenja. Prilazeći bez ideoloških predubeđenja, i u težnji za objektivizmom, on je, ponekad, bio objektivniji neBO što bi to fenomen, koji analizira, zasluživao. Otuda nastaje utisak da je Crnjanski za nacionalsocijalizam imao ne samo razumevanja nego i simpatije. Uz to ono što je pisao Crnjanski u to vreme bilo ·je deo jedne duhovne klime kojoj nije podlegao samo autor „Itake“.

Posle prvog svetskog rata svet

Se suočio sa nečim što ranije nije poznavao; sa ideološkom državom. Pre rata polazilo se od pretpostavke da države imaju trajne interese i da su oni mnogo važniji od ideologije. Političar u opoziciji bio je ideolog, ali kada dođe na vlast imao je da se povinuje političkim realnostima i da vodi računa o trajnim interesima. Pojavom ideološke države situacija se izmenila. Ako se izmenila situacija, nije se izmenio i politički mentalitet onih koji su proučavali ideološku državu. 1 političari i publicisti koji su dolazili u kontakt s Hitlerom njegovu ideologiju su, nešto malo, potcenjivali. Crnjanski je na Hitlerovom primeru hteo da prikaže mehanizam ideološke države. Po· nekad se učini da je Crnjanski, kada je reč o Hitleru, ideološku komponentu u njegovoj politici, nešto malo, precenjivao. Mnogo

od Crnjanskovih prognoza pokazale su se tačne. Upravo zato što je dobro uočavao mehanizam po kome deluje ideološka država. One prognoze, kao što je, na primer, nemogućnost nemačko-sovjetskog sporazuma, u kojima je Crnjanski ideološku komponentu precenjivao, izgledale su pogrešne. Crnjanski je imao mnogo više smisla za političke ideje nego što je imao smisla za praktičnu politi-

ku. Ma koliko se trudio da u političkoj praksi otkrije izvesne zakonitosti koje proizilaze iz primene političkih ideja to mu nije uvek polazilo za rukom. Otuda utisak da je on naklonjeniji Hitleru i nacionalsocijalizmu nego što je doista bio. On je naprosto imao jednu bojazan od ideološkog pristupa i iz straha iz ideološkog prikaza on je, u svome razmišljanju, išao, možda, dalje nego što bi to kon-

kretni život u Hitlerovoj Nemačkoj omogučivao. Ono što je potpuno jasno kada se čitaju ovi članci Miloša Crnjanskog jeste da on nije

bio fašista. U isti mah, Crnjanski |

nije bio ni antifašista. Njemu se svaki ideološki pristup činio nedovoljno inteligentnim i nedovoljno plodnim. Kako su vremena bila takva da je ta pozicija bila teško primenjiva, i još teže prihvatljiva, Miloš Crnjanski se našao u situaciji da ga proglase fašistom mimo njegove volje.

Ono što je očigledno, kada se čitaju članci Miloša Crnjanskog, to je da ti članci imaju jedan visok literarni kvalitet. Pisac koji je imao mnogo smisla za patetiku i dovoljno sposobnosti da to patetično raspoloženje obuzdava, „Miloš Crnjanski je u patetici Hitlerove Nemačke video jednu od mogućnosti da ponudi jednu svoju sliku istorije kao predstave i politike kao smene različitih simbola. Da li je to osećanje sveta koje je imao Miloš Crnjanski bilo slično onom sećanju sveta koje je nudila Hitlerova Nemačka objektivnom posmatraču, pitanje je koje bi zasluživalo odgovor u jednoj, možda, posebnoj knjizi.

U svakom slučaju Avramovićeva knjiga daje mogućnosti da se o Crnjanskom i njegovom odnosu prema nacionalsocijalizmu može govoriti na osnovu pouzdanih dokumenata, što do sada nije bio slučaj. Predrag PROTIĆ

Muje

Filpofi kao 'Iaćenici

Žozef Ferari: „Plaćeni filozof“, izdavač Payot, Pariz,

1989,

· istih filozofa kasnije nisu neupad-

aterijal za svoju knjigu „Plaćeni filozofi“ skupljao je Talijan Đuzepe · Ferari (Guiseppe Ferrari), naturalizirani Francuz i filozof, krajem prve polovice prošlog stoljeća, a objavio je 1849: no čini se da čitamo današnje štivo, toliko je tema progonjenih filozofa s jedne, a državnih „filozofa“ (ideologa) s druge, poznata na Zapadu kroz sve režime, od Sokrata naovamo. Ono što osavremenjuje knjigu i povezuje je s današnjim našim kontekstom — osim samog njenog sadržaja — jeste izvrstan uvod Stefana Duaje (Stephanea Doualillen) i Patris Vermeren (Patricea Vermena). Naravno, od ranije smo znali da je filozofija „kraljevska znanost“ ili kraljica među znamostima: ne samo da (zapadna filozofija) strogim okom nadgleda Ostale znanosti i naređuje im u | Mojoj pretenziji na općenitost i Tajviše mjesto, nego poseduje i moć (posjedovanjem logosa) kojm rado sudjeluje u vlasti kadgod. šeza to ukaže prilika. U tom smisu, filozofija je državotvorna. Ta lozofija je sama volja za moć, u dobrom dijelu svojih tokova (te Uostalom onu misao koja to nije i ME priznaje za filozofiju!). Godinc 1828. vraćen je na uniVerzitet profesor Viktor Kuzen

vreme kada se vodi prilično žučna diskusija o oplea načkoj zadužbini kralja čira 1, knjiga „Oplenac“ MiodraM Jovanovića svakako pobiđuje Y\SŠU pažnju šire javnosti. Među!, nezavisno od toga, dakle i pre |O što su počele ove polemike,

|\Ba je postigla veliki uspeh o čei: Svedoči i činjenica da se, pre YE sedmice, samo godinu dana "i njenog izlaska iz štampe, poja-

9 drugo izdanje na srpskom i ad na engleskom jeziku. Takve

SVačke poduhvate kod nas sreON Tetko, bar kada je reč o lukS Tim izdanjima (i istim takvim Tama) kakva je monografija i Oplenac“. Tajna uspeha leži koli|| U samom objektu, crkvi sv.Đor3 ma Oplancu i njenom značaju

Srpski narod, toliko i u izuzetno i

SO Metnom tekstu, štampi i ilusii, aim prilozima koje monograJA sadrži, , fija , + prva posleratna monogra; i Oplenačkom hramu ZA | : Tuga po redu, jer je prethodna akva sv. Đorđa O a Oolčaoui Zabina i mauzolej Karađorđevino . STe Popovića i Sergeja Smirat Objavljena u Beogradu 1935. Oe — Sadrži osam poglavlja, ) logičnim sledom upućuju či-

jaždanje, od zaveta ktitora, preko RU Ursa, izgradnje i rada na |ioje ašnjoj dekoraciji do mesta Brađevina zauzima u okviri4 celokupne srpske umetnosti. alo na početku monografije kraja navodi delove testamenta moa Petra I, u kojima obrazlaže

U sve pojedinosti vezane Za ,

MOB bog kojih je odlučio da ine grobnu crkvu na Oplen-.

(Victor Cousin) prilikom smjene vlasti. On je osam gođina ranije bio udaljen kao idejno nepodoban (širio je ideje njemačke filozofije, potencijalno prevratničke). Vraća se trijumfalno i najlazi na odušcvljenje i ovacije jer je stekao aureolu proganjanog, još (ili tek sada) pronosi miris opozicije. Dolazi istovremeno s istinskom žudnjom za znanjem i novim horizontima na univerzitetu, nakon stagnacije od Francuske revolucije i nereda koji je uslijedio kroz višestruke promjene režima. Ali, kao što je umio dobro kapitilizirati svoju opozicionu ulogu, tako je umio igrati i na suprotnu kartu, pokazujući tako da moć ima dvije strane: ubrzo je postao velikim ideologom Restauracije, pa i njenim osloncem, i domogao se ministarske fotelje. Počeo je sprovoditi vlastiti režim na Univerzitetu, imenovati prijatelje a i sam proganjati one koji mu nisu po volji. Slavljen kao veliki filozof, Kuzen je bio prije svega eklektik i vješt govornik. 1 utemeljitelj modcrnog univerzitcta. Na putu mu se našao Žozef Ferari, imenovan 1841. za profesora u Strasbouru ali otpušten 1842. zato što je u interpretaciji Platonove „Države“ navodno zastupao ideje komunizma, zajedništva žena, i

monorral|je

Nova vizura hrama

Miodrag Jovanović: „Oplenac“, izdanje Zadužbine

još izjavio kako je Reformacija emancipirala 40 miliona ljudi od jarma religije i Crkve. Ferari je postao žrtvom kleveta, i premda se kraćc vrijeme od njih uspješno branio, zapravo je konačno osumnjičen za sve moguće grijehe a poglavito političke: da podržava socijaliste, da ima svoju špijunsku mrežu, da je neprijatelj u službi strane države, da je utemeljio tajnu i protudržavnu organizaciju itd.

Analogije Ferarija s našim nekad proganjanim uglednim filozofima odmah pađaju na um; ali ni analogije Kuzena s nekima od tih

ljive. I Ferari i Kuzen bili su disidenti, ali je prvi odbio da od disidenta postane kolaboracionist.

I napisao zanimljivu knjigu punu polemičke žuči ne samo protiv kolaboracionizma i slabe razine kuzenovske eklektičke misli, nego iza slobodu mišljenja, i slobodu filozofije, uopće. On piše: „Tako je Kuzen, pod izgovorom eklekticizma, ukinuo sve velike misli ljudi koje je komentirao. Sistematični neprijatelj filozofije, on je zazivao povijest da izbjegne dogme; a bio je dogmatičan da bi žrtvovao povijest: služio se erudicijom kao instrumentom ropstva da pomuti duhove“. Kuzen je izdao izglede revolucije. Nadalje, Francuska se i zahvaljujući takvima kao što je on nalazi u nevolji: „Francuska trenutno trpi pod dvostrukim jarmom plaćenih popova i vladinih filozofa. Kultovi već odnose dohodak od četrdeset miliona: to je onih četrdeset miliona koje dijelimo za održavanje zablude. Još je veća krivica monopola plaćenih profesora: tu je istina poznata, nju se ne predaje. Filozofija se sklanja da bi trijumfirao autoritet, povijest skriva svoja znanja iz poštovanja prema Bibliji“. .

„Manje se radi o tome da se bude filozof“, zaključuju u svom uvodu autor, „ a više o tome da se) ne bude profesor“. |

Rada IVEKOVIĆ

kralja Petra Karađorđevića, Topola, 1990.

cu, dakle u centru Srbije, topolskom kraju gde se prvi nastanio Karađorđe, radonačelnik njihove loze. No, na podizanje ovog zdanja Petra Karađorđevića je, pre svega, navela želja i obaveza da iz tuđine, sa grobnja u Beču prenese posmrtne ostatke svojih roditelja kneza Aleksandra i kneginje Perside, te da sačini grobnu crkvu u kojoj će se sahranjivati svi pripadnici njihove porodice.

Konkurs za izgradnju crkve raspisan je 1. decembra 1903. godine, šest meseci posle dolaska na .srpski presto Petra Karađorđevića. Nagrade su bile prilično visoke prva je iznosila hiljadu dinara, koliko je tada u Srbiji za svoj godišnji rad primao, na primer, univerzitetski profesor. I, za razliku od naših posleratnih iskustava, kralj je nameravao da crkvu podigne „o

svom trošku i zbog sopstvene želje da ispuni amanet roditelja“.

lako je prvu nagradu na Konkursu — a uslov je bio da crkva bude u srpsko-vizantijskom stilu projektovana — dobio Nikola Nestorović, za realizaciju je uzeto rešenje drugonagrađenog Vladimira Popovića. Hronologija daljih događaja vezanih za crkvu bi bila: ka-

men temeljac je svečano položen

počinje ·

1907.godine, izgradnja 1910, ali ne po planovima V.Popovića, već prema projektu mladog arhitekte Koste Jov. Jovanovića, osvećenje hrama je izvršeno 1912, a cela građevina je dovršena pred početak prvog svetskog rata, dok je unutrašnja mozaička dekoracija rađena tek pod kraljem Aleksandrom. Ponovno osvećenje crkve izvršeno je 1930. godine, iako još nisu bili dovršeni mozaici u kripti,

ladi pripovedač Branis-

lav Sučević u svojoj knjizi kratkih priča ni na koji način ne želi da prikrije svoju bliskost sa onim prozaistima koji su, na različite načine, nastojali da priču komponuju drugačije od svih prethodnika, posebno onih kojima je na srcu ležala priča koja se linearno razvijala. Tako ćemo se, u Sučevićevoj knjizi „Anarhist i hijena“, susresti sa pripovedačem koji neprekidno izvodi vežbe iz narativne sintakse, pripovedačem koji je toliko fasciniran tehničkom stranom pripovedanja da, u znatnoj meri, potiskuje u drugi plan ono što bi se tradicionalnim rečnikom označilo kao sadržaj priče. Možda će najbolji primer za tako nešto biti priča „Đavolji izmet“, koja se nala-

zi na samom. početku knjige. Pola-

zeći od želje da napusti konvencije pripovedanja, Sučević ovu svoju priču gradi kao sistematičan oblik nečega što bi se moglo označiti kao priča zasnovana na minus postupcima.lako bi se moglo reći da isu samo priče sa početka Sučevićeve knjige građene na izrazitoj negaciji osnovnih kategorija pripovedanja, ne može se poreći da je reč o piscu koji je istraživački usmeren i koji, prevashodno, nastoji da priču izgradi kao verbalnu celinu koja je najpre samo priča a tek potom priča o nečemu. Ovakvih nastojanja je u književnosti novijeg vremena bilo dosta, čak i u našim književnostima od dvadesetih godina naovamo ovakvi pokušaji nisu bili tako retki, ali se značaj pripovedača poput Sučevića ne meri samo time. Naime, otpor kanonizovanim elementima, je deo svakog pokušaja da se uspostavi novi oblik tih elemenata i on svoju vrednost ostvaruje tek u konkretnom književnom kontekstu. Zbog toga se i može reći da u trenutku kad se Sučević pojavljuje u prozi na srpskohrvatskom jezičkom području, dominantnu poziciju ima priča realističkog oblika i rcalističke motivacije.

i tada su prenete kosti Karađorđa '

iz crkve u Topoli na Oplenac... Ocenjujući arhitekturu crkve sv. Đorđa, koja kao petokupolna građevina pripada provizantijskoj orijentaciji srpskog graditeljstva, ali neuobičajenog, slobodnog krsta u osnovi, Miodrag Jovanović piše

Dre

Anarhista zavVO{ii red

Branislav Sučević: „Anarhista i hijena“, Svjetlost,

Sarajevo, 1990.

Otuda je pojava ovog pripovedača i njegovo nastojanje -da-priču gradi izvan dominantnog oblika i tipa motivacije između ostalog, pokušaj da se obnove u vreme avangarde zasnovani modeli pripovedanja. Neki od njih su nam šire poznati postali tek nedavno kroz antologiju „Srpska avangardna pripovetka“ koju je priredio Gojko Tešić. Posmatrana iz te perspektive, prva knjiga Branislava Sučevića je, nema sumnje, pokušaj da se iznova istraže neke komponente pripovednog teksta. Gledana kao celina, priča postaje pokušaj da se ne priča ni o kakvom nizu zbivanja već da se ispituju različite mogućnosti preokretanja i alogičnog raščlanjavanja jedne narativne situacije. Otuda je i moglo doći do poništavanja vremenskih odnosa, jer u jednoj priči koja i počinje i završava se, u Osnovi, istovetnim prizorom nema ni kretanja u vremenu.

U dobrom delu svoje knjige Branislav Sučević se ne bavi samo jednim grubim vidom narativnog kombinovanja, već nastoji da pripoveda priče u kojima se uspostavlja jedan novi odnos prema nečemu što bi se moglo označiti kao

stvo ove sredine, od mermernih fasadnih oplata do konstrukcije i elevacije „podvrgnuti originalnijem i slobodnijem načinu interpretacije. Zbog toga se oplenačka crkva može smatrati novim i svežim doprinosom istoriji srpskog crkvenog graditeljstva novijeg do-

da su svi činioci koji izazivaju se- •ba“. Ovim i drugim objašnjenjima

ćanje na srednjevckovno neimar-

autor daje drugačiji, moderniji po-

; „Pul-Vagner“

psihološka motivacija junakovih postupaka. Sama psihološka motivacija junakovih postupaka je jedna od najznačajnijih komponenata svakog iole uzornog oblika pripovednog teksta. Zbog toga je nastojanje da se neprekidno stvara i razara psihološka motivacija junakovih postupaka poslužila Sučeviću za izgradnju priča u kojima se zbivaju neverovatne stvari, priča u kojima se ukrštaju sadržaji iz mitologije i svakodnevice, priča u kojima pripovedač ne samo što je nepouzdan već je i neodgovoran. Samo u pričama takvog pripovedača mogu se pojaviti sadržaji koji svojom nesaglasnošću snažno deluju na čitaoca.

„Anarhist i hijena“ je u.našu književnost uvela jednog, zanimljivog pripovedača i može se reći da, u trenutku kad ga napusti fascinacija tehničkom stranom svih vidova narušavanja pripovedačkih konvencija, od Branislava Sučevića možemo očekivati prozna OStvarenja u kojima će te konvencije biti uspostavljene na jedan nov način. A to je jedini prirodni oblik završetka rata sa onim što nasleđujemo u obliku koji je za nas neadekvatan. Radivoje MIKIĆ

gled na „eklektičko zahvatanje u prošlost, karakteristično za istorizam druge polovine 19. i prve polovine 20. veka kome pripada i Oplenac“, ukazujući na činjenicu

i da istorističko „ne mora biti ncu-

metničko“. Naravno, i o mozaičkoj dekoraciji ove crkve Miodrag Jovano-

. vić donosi novi sud. U tom tuma-

čenju ovi mozaici kao kopije najpoznatijih fresaka iz šezdesetak

17. veka, rađeni u berlinskoj firmi prema kartonima jedne ekipe ruskih slikara, te kao gotove tanke table vraćeni na Oplenac i montirani na crkvene zidove — nisu kič tvorevine, kako je o tome najčešće ranije pisano. Na njima Jovanović pronalazi i ističe sve one osobene elemente kojima se odvajaju od pukog kopiranja srednjevekovnog zidnog slikarstva. Ukazujući na stvarnu vrednost ove umetnosti, Jovanović određuje novo mesto i značaj ove jedinstvene mozaičke celine. Vredan doprinos knjizi dao je Rade Rančić svojim dizajnom za koji je prošle godine dobio nagradu na Sajmu. Tome se pridružuju i kolor fotografije Ivana Mojaševića

i Nikole Živkovića, često snimlje- ·

ne iz neuobičajenih, vrlo atraktivnih vizura. Knjigu, u kojoj je rezime štampan na engleskom, francuskom, nemačkom, španskom i hebrejskom jeziku, izdao je Centar za kulturu u Topoli. Na najnovi-

jem srpskom i engleskom izdanju |

stoji drugo ime ovog centra: „Za-

dužbina kralja Petra Karađorđevi- ·

ća“, što je usvojeno juna meseca ove godine. | Spomenka JELIĆ

nacionalnih manastira, od 12. do

BORBA, četvrtak 16.

avgust N 1990. bh, strana „.

Murzej živih ljudu, u dve knjige

Memoarska proza Dragoljuba Jovanovića, Rad, Beograd, 1990.

Ova sećanja i svedočenja „izviru iz čoveka koji je prošao pravi pakao i nekim čudom ga preživeo, pa nam sada iznosi svoje doživljaje koje ni jednog čitaoca zdravog razuma ne mopu ostaviti ravnodušnim pred zlom koje je prohujalo, ali i teško sakatilo i uništavalo nc samo ljudska tela, već i duše“, zapisao je istoričar Vasilije Đ. Krestić o Jovanovićevim ,povestima i strava pričama o mukama u starogradiškom kazamatu i u tzv. Petrovoj rupi u logoru na Golom otoku.

Autor „Muzeja živih ljudi“ jc inače bivši generalštabni oficir

|, Dragoljub Jovanović o čijem se mlađem bratu Žikici Jovanoviću Špancu sada javljaju nedoumice: da li ga je Josip Broz smaknuo ili je slučajno (?) stradao u borbi, od metka u leđa. D. Jovanović u svom uzbudljivom kazivanju, j gde ne skriva grozotu i poživotinjčenost mučitelja, razvija sliku pakla i upoznaje nas sa muzejem mučenika. Lična golgota sc smenjuje sa stradanjima njegovih drugova i prijatelja, priča o žrtvama i dželatima ne prestaje dok se ne vidi ko stoji u pozadini, ko želi da sakrije ne samo sebe, već i ono što se zbivalo. Velika obmana, koja je spremana od pogibije Žikice Španca, zajedno

sa drugim svedočenjima iz kaza-

mata i sa otočja, ujedno i namej će pitanja da li je zlo doista pro|| hujalo, otišlo da se ne treba prisećati, sagledati ga i raskriliti svc

Rečnik savremenog srpskohrvatskog književnog jezika sa

jezičkim savetnikom

Autor dr Miloš Moskovljević, izdanje KIZ | 4polon, Beograd, 1990.

Drugo uzdanje „Rečnika savremenog srpskohrvatskog književnog jezika” dr Miloša Moskovljevića je ujedno i prvo koje je stiglo na pravu adresu, do čitaoca. Prethodno, iliti prvo, koje se pojavilo u izdanju beogradskih kuća „Nolita“ i „Tehničke knjige“, 1966. godine bilo je zabranjeno i uništeno. Scenario političke likvidacije u sličnim prilikama je poznat, ali u nas još nije zadesio nijedan rečnik, osim ovog koji sada izdaje KIZ Apolon iz Beograda.

U Moskovljevićevom „Rečniku“ koji obuhvata pedeset hiljada leksikografskih jedinica, zahvaljujući ideološkom njuškanju jedne zlonamerne čitateljice, zapravo „jedne dame“ (kako je na-

| ziva dr Ivan Šijaković, autor Napomena uz drugo izdanje) pronađene su „sumnjive reči”. Sve

Čaruga

“zam za ideološku likvidaciju lin- ||

IDRAGOHJIBAJOVANO

MUZEJ _ZIVIH:

| | LJ 0D i

JV AV (MyHb)

\ i :Svcdoćamnyucva

dveri, da se ne bi ponovilo. I nije li ta literatura kože prilika da sc otkrije da je čovek od materijala koji nadvišuje sve što hoće da ga uništi, da je jači od zaborava i onog koji bi da mu zatre trag.

Nije na odmet pomenuti da je rukopis Dragoljuba Jovanovića bio godinama pohranjen u arhivskim fondovima SANU-a, da su se jugoslovenski izdavači otimali ko će da ga ne štampa, sve dok se beogradski „Rad“, koji je objavio i „Arhipelag Gulag“, nije oglasio sa tom potresnom me moarskom prozom, koja u mnogo čemu nadmaša i ono već poznato, i čitano.

dalje liči na ideološki strip u au- | torskoj izradi političara Mirka || Tepavca: ovaj pokreće mcehani- ||

gviste najvišeg ranga, uključujc nadrealistu Aleksandra Vuča | kome ne smeta što nije ni lin- | gvista, ni leksikograf da pronade | „Crnu nit“, debelu kao uže, „šovinističkog mentaliteta“. Naglo || se ustanovljuje da Moskovljević | u Rečniku ima veoma negativan | odnos „prema socijalizmu, našoj | revoluciji i socijalističkoj izgrad- | " nji“, ni manje, ni više. 1 dalje: ru- | ke peru od Rečnika i prepadnuti izdavači, jer su, po štampanju, | dakle na dati mig, ustanovili da su u njemu iskazani stavovi koji | su „protivni duhu Ustava SFR]J, | našoj revoluciji, federativnom | uređenju i narodnoj ravnoprav- | nosti“. Spomenute su i sporne od- | rednice. — maj, ilinden, obzna- | na, četnik i partizan — koje i danas, u neizmenjenom tumačcnju, dakle isto kao u PRVOM (UNIŠTENOM) IZDANJU, svc- | doče u prilog autora, a povorc u | kakvim smo neshvatljivim (da | ostanemo na tome) vremenima | živeli. Autor Moskovljević nije | imao pravo reči na odbranu, a || niko nije ni stao u njegovu zašti- || tu. I to da se zna. j Malo je reći da je to bio uda- } rac srpskoj i jugoslovenskoj kul- ||, turi, da smo četvrt veka bili uskraćeni za Rečnik što negujc pravilan govorni i pisani matcrnji jezik. Mnogo će vam reći upravo ovaj rečnik koji potvrđujc izrečenu misao da sc stvoreno || nec može uništiti ideološkim apa- || ratom za brijanje na golo i do glave, pod uslovom da i glava nc ||ostanc. Životopis Dragana Jovaševića, ITP Baranja, Bilje, 1990.

Jova Stanisavljević, zauvek'

zapamćen kao Čaruga, je glavna ličnost naše hajdučije. Dragan Jovašević već godinama izučava tog junaka „negativnog sjaja“ koji je zavodio svoju pravdu i štitio

narod. Čitav sticaj okolnosti je i |

učinio svoje: novinski izveštaj nije mogao da podnese legendu, narodna pesma nije želela da se bakće činjenicama banalis.

Jovašević je gledao da ne ji

upadne u zamku romantizacije, da svog junaka sagleda u celoj | priči, ne prikrivajući činjenice i otkrivajući vreme i narav kačketara i vladajuće klase kojoj se suprotstavio svojim romantičarskim i besnim žarom čuveni Čaruga. I sad, autor se nije „prile-

pio“ samo za svog glavnog juna- · ka, već pokušava da prati razvoj- · ni put tog odmetnika i izvršioca · pravde zajedno sa njegovom

družinom. Tako da i životni put do omče, koju mu je namakao pomoćnik «dželata „Dragutin Hart, u svakom slučaju pokretna istorija hajdučije. Od Joce Ujdmanića je uzimao prvu mustru, Božo Matijević je njegovom harambašenju dao crveni pelc, a nasledio Ba je učenik Prpić Mali koji je želeo da ga nadmaši u krvolokstvu. A Čaruga je ostao prvak naših šuma i na velike muke je stavljao svog autora jer

se otimao okova feljtonskih slo- || va i krojio legendu, koja ceni | kvasac istine. Jovašević je znao | da u kolu gorskih tića vodi priču

Čaruga, i on je uglavnom uspoc- | vao da tu priču sačuva od svega || što joj ne služi na hajdučku čast.

Što u ostalom ne izgleda kao da

jeste i bilo na svoj neponovljiv | način, a opet nadograđenom | šumskom pravdom legende.