Књижевне новине
,
___Kralke vesti iz inosiransiva
Teodor Drajzer
BIOGRAFIJA TEODORA DRAJZERA
._ U Americi je neđavno objavljena, u izdanju edicije »Viljem Slouna O) Njujorku,
grafija znamenitog američkog pisca Teodora Drajzera. Autor ove biografije, američki književni kritičar FP, O. Matisen, poznati pisac »Američke renesamse«, daje, pPoređ biografskih podataka, i kritičku analizu Drajzerovog dela.
Skoro istovremeno objavljena je, u izdamju edicije »Svetsko izdavačko preduzeće u Njujorku, Knjiga pod mnaslovom »Moj život sa Drajzerom« od Helene Drajzer. Ova knjiga, koja donosi veliki broj zanimljivih, dosađa mepoznatih momenata iz Drajzerovog života, pisana je bez ikaWkvih pretenzija na ocenu njegovog kKnjižševnog dela.
»TRI IBZENA«
»Iskremi odnosi koji su postojali između Tbzena, njegove žene Suzane i njihovog sina Zigurđa, viđe se i u pismima koja su oni izmenijali u vreme njihovog dugog boravka u Italiji« — kaže se u komentaru jednog od poslednjih brojeva »TPajmsovos Književnog dodđatka« povodom priprema za skoro objavljivanje knjige pod naslovom » Tri Ibzena«. Ovu Rkorespondemciju koristila je za pisamje istoimene Tbzenove biografije — Berliot Tbzen, Zigurdova žena, ćerka morveškog pisca Bjernmsona. Knjiga sadrži i dosada nepoznate podatke o Ibzemu kao mladom čoveku, zabrinutom nad svojom „budđućnošću dramarturga: »Nema izgleda đa će proći ovo moje beznadežno, žalosno iščekivanje« — pisao je Tbzem dok su njegovi izdavači razmišljali da li đa mu objave »Branđa« i dok se Edvard Grig oduševljavao Ibzenovim talentom na premijeri »Per Gimta« Knjiga će uskoro biti objavljena u izdanju edicije »Hačinson« u Lonđonu.
IZABRANE PESME ALEHSANDERA POPA
»Teđam znaačajam uspeh postigao je Daglas Grant ovom veoma dobrom selekcijom Popove poezije«• — kaže se u uvodmom članku »Tajmsovog književnog dodatka« od 20 aprila o. E. povođom neđavno objavljenih izabranih pesama znamemnitog engleskog pesnika Aleksandera Popa. Knjiga je neđavmo objavljena u izdanju edđicije »Pingvin buk« u Londonu.
ZIVOT ı SMRT ŠOPENA
U biblioteci »Nove biografije kompozitora« izdavačkog pređuzeća »Kasel« u Lomdomu, neđavno je objavljena velika biografilia „Fređerika Šopena, pođ: maslovom »Život 1 smrt Šopenma«. Predgovor za ovu biografiju mapisao je poznati pijanista Artur Rubinštajn.
MODERNA NEMAČKA UMETNOST NA IZLOŽBI U NJUJORKU
U Muzeju mođerne umetnosti u NjiujorKu organizovana je izložba memačkih slikar ekspresionista. Među izloženim slikama nalaze se većim delom i one, koje su bile proskribovane za vreme fašizma u Nemačkoj, kao što su mapr. đela Grosa, Diksa, Nolđea, Hekela i drugih,
MOVA STUDIJA BALETSHKE UMETNOSTI
Neđavno je u izdanju američkog izđa> vačkog preduzeća »Morou« objavljena Veća studija baletske umetnosti pod maslovom »Kako se uživa u baletskoj umr”tnostle od Arnolđa I,. Haskela, direktora pomate emgleske baletske škole Sađler Vels. Ova stuđija obuhvata, pored igre kao jeđme grane ume{inosti, i baletsku muziku, dramu, glumi, kostime, seenu itđ. Knjiga je ilustrovana većim brojem fotografija.
DVADESETI VEK« I GLORIJA SVANSON
Poznata američka filmska glumica Glovija Svansom, »zvezđa« mnogih nemih filmova, koja se posle đuge pauze vratila na film i doživela veliki uspeh u svom posledmjem, magrađenom filmu »Sanset bulevar«, vratila se sađa — i u pozorište, Ona sađa igra glavnu ulogu u pozorišnom komadu »Dvadeseti vek« od Bena Hehta i Čarlsa Makartura, koji se prikazuje u »Amnta« teatru ma Brodveju. Partner Glorije Svanson u ovom komadu je Džoze Perer, popularam američki glumac, poznat kao Siramo iz istoimenog pozorišnog komađa i nedavno snimljenog filma,
ROSI TORANJ U PIZI
Profesor Pio Pekini, poznati jtalijanski stručnijak za istorisku arhitekturu, upozorio je međavno javnost na to ,da će se kosi toranj u Pizi, poznati romanski zvomik katedrale, srušiti za 9300 godina, ako u to vreme ne budđu pređuzete mere za niegovo oslguramje. ezdeset metara visoki zvonik danas je već magnut četiri metra
od vertikale, Prema podacima profesora
Pekinija zvonik se nagiba svake gođine za jeđan milimetar.
(Crtež Milivoja Nikolajevića)
_ z——Kı —— Is. _– -., ——--ČIi — – __— –-___— - _.-- – - e _—-- _—Z_–] B „ _–ć–)—.. /–:–.-.- R e ——_———-———__—___________________________________________________________________________________________________________________
* ~
o \ | __LJEPOTA
MARKSOVE RIJEČI
»Bila je potrebna izvanredna intelektualna moć da bi se shvatila stvarnost im se naslikalo ono što je Marks vidio i htio da drugi vide«. : Pol Lafarg
· jednom će se estetičari, tragajući J za ljepotom pisane ljudske riječi, zaustaviti kraj veličanstvenog Marksova djela. Jer je genijalno pero ostavilo isuviše sjajne i značajne tragove, da bi se kraj njih moglo prolaziti samo s trenutnim divljenjem. Kad-tad estetičari će ne samo uočiti nego i pokazati u toj nenadmašnoj prozi fluidne prelaze nauke u umjetnost i umjetnosti u nauku, ovaploćeno životvorno jedinstvo dviju slika: naučne i umjetničke.
Kakvo je divn djelo napisao Marks u slavu Pariske komune! Plemenito oduševljenje obuzima čitaoca, ne znajući čime jače: da li ogromnom snagom genija koji pogledom obuhvata vjekove, sažima ih i proniče u njihovu bit, razmrsujući klupka istorije, ili vanrednim darom stvaramja gipke, sadržajne, krepke, violentne riječi. Ali jedno je sigurno: divljenja takve prirode teško je i gotovo nemoguće dijeliti. Na nekoliko mjeseci života Pariske komune pala je takva svjetlost, kakva je rijetko padala na koji istorijski događaj. Trsća adresa (o građanskom ratu u Francuskoj) ima sve vrline velikog slikarskog platna na kome bi bila utisnuta plima osjećanja, snažna duševna uzbuđenja, izazvana značajnim „događajima sedamdeset prve. Veličanstvena ideja proleterskog pregnuća u danima Komune prožela je tako živo i tako intimno Marksovu Adresu, da se njeni odlomci, po zapovijesti unutrašnje evokacije, pretvaraju u izvanredno žive i bogate slike. Bilo to dostojanstveno herojsko lice komunara; bilo to zapaljeno nebo nad barikadama; ili veličanstveno jutro 18 marta, jutro borbenog pokliča Komune;, ili »prave žene Pariza junačke, plemenite i požrtvovane kao žene antičkog doba«; ili scene van-
dalskog orgijanja tjerovaca, ruka živo zakopanog komunara ili krvave šare po pariskim trotoarima — pred
očima čitaoca kao da se odvija zadivljujući prizor preobražavanja i rascvjetavanja Marksove kompozicije u desetine živih slika svojevrsne vrijednosti i ljepote, da bi se one u slici posljednjeg đana Komune i prvih dana krvavog pira pobješnjele Tjerove soldateske ponovo združile, stvorile novu sliku palih komunara, harmonično state u njoj, zajednički zapalivši Juč besmrtnosti Komune... A od te luči, u dubini slike, požarom rumenih boja naviješćena je zora budućnosti čovječanstva, čije se praskozorje već javilo u jutarnje časove 18 marta i pozivalo na barikade.
Marks "e doista natjerao riječi »da propjevaju njegovu poemu«. I one su je propjevale jednako snažno i za neustrašive borce Komune, i za njene smrtne neprijatelje. Poema je pričala o plemenitom liku komunara tako isto vjerno kao što je pokazivala dušu Versaljća ogrezlu u zločinu. Humanist, revolucionar i naučnik Karl Marks vidio je ljudsku suštinu takvu kakva jeste — na krvavoj areni pariskih zbivanja. I zato, njegova adresa o Komuni nije mirno hroničarsko kazivanje, nije hladni objektivizam istoričara koii posmatra sukob dviju klasa. Ona je temperamenina, borbena naučno-istorijska analiza, čija veličina leži u njenoj snazi vjernog pretstavljanja humanističke, revolucionarne suštine pariskih zbivanja sedamdeset prve.
U Marksovoj adresi slika Komune je brižljivo dorađena bd sviju strana. Tu je naročito živo pokazan Tjer, krvnik Komune, »taj nakazni kepec«, koji je očaravao više od pola vijeka francusku buržoaziju, »jer ja on najgavršeniji izraz njene sopstvene klasne pokvarenosti«:
»Uprkos gipkosti svoga talenta i promjenljivosti svojih ciljeva, "jer se cijelIc' svog života držao najkruće rutine. Jasno je da su njemu dublja strujanja modernog društva zauvijek morala ostati slwivena; ali njegov mozak, čija se sva životna snaga pretočila u jezik, nije mogao da shvati čak ni najopipljivije promjene ma društvenoj površini«.
Ali pomret »nakaznog kepeca« još nije dovršen. Marks izvlači karakteristične momente iz Tijerove prošlosti, koji su imali sudbonosan uticaj na njegovoj razvojnoj liniji putem svakovrsne nečovječnosti:
»Na svoj prvi ministarski položaj pod I,ujem Yilipom stupio je siromašan kao Jov, a napustio ga je kao milionar. Kad je za vrijeme svog posljednjeg ministrovanja pou pomenutim kraljem (od 1 marta 1840) u parlamentu bio javno optužen zbog promevjera, On s5G zadovoljio time da odgovori prolivanjem suza — artikal sa kojim je bio isto tako izdašan kao i Žil Favr ili ma koji drugi krokodil«.
I nakon ovih nekoliko usputnih osvjetljavanja, cijela realna suština Tijerova — staje pred nama u živoj, punokrvnoj slici čovjeka koji postojano i dosljedno negira u sebi sve ljudsko i uvijek nađe vrat» koja vode u zločin: /
Majstor za sitne državne nitkovluke, Oe u vjerolomstvu i izdajstVu, vještak u ivima niskim lukavstvima, podmuklim trikovima i podlim prevarama parlamentarne partiske borbe; uvijek
spreman da potpiri revoluciju kad ga
otismu s položaja, a da je uguši u. krvi
ad je on na državnom kormilu; s klasnim predrasudama umjesto ideja, sa sujetom umjesto srca, s privatnim životom tako sramnim kao što mu 4* javni podao — on čak ni sada, kad igra ulogu nekog francuskog Sule, ne može da podvuče odvratnost svojih djela svojom smi-
' "mom razmetljivošću«,
Koliko snage u slikanju tih antihumanističkih crta koje su se stekle u jednom čovjeku. Kakav izvorski svjež i čist divan poleini humanizam razobličuje jedno pokvarenjaštvo, čovjeka u moralnom raspađanju, jednu raščovječenu individuu. Kakva slika odvratnog egoizma, kakvo vjerno pokazivanje izopačene ljudske prirode u svima situacijama njenog kretanja. Ljudi imaju srce kao vječito obilježje
manje izvanredna umjetnost da bi · |. ralno-psihološki
svoje duševnosti, a Tjer — umjesto srca — sujetu. To je zaista vjeran molik zločinca, samoljupca pod obrazinom čovjeka.
Zanosnim, toplim, uistinu ljudskim riječima kojima se govori samo o neizmjerno voljenom, Marks je pretstavio čovječanstvu istorijsko djelo Komune: »Preobražaj koji je Komuna izvršila u Parizu zaista je dostojan divljenja! Ni traga više od razvratnog Pariza Drugog 'carstva. Pariz, više nije bio zborište britanskih lendlordova, irskih absentera, američkih eks-vlasnika i skorojevića, ruskih eks-vlasnika kmetova i vlaških bojara, U mrtvačnici nije više bilo nađen'h 'lieševa, nije više bilo noćnih provala i gotovo nije više bilo krađa; poslije februarskih dana 1848 prvi put su opet ulice Pariza bile zaista sigume, i to bez ikakve policije. »Mi više ne čujemo«, rekao je jeđan član Komune, »za ubistva pljačku i napade na ljude; izgleđa zaista kao da lie policija odvukla sa sobom u Versali svu svoju stalnu klijentelu«. Kokote su pošle tragom svojih pokrovitelja — pobjeglih stubova porodice, rel:gije i prije svega svojine, A na njihovo mjesto izbile su opet na površinu prave žene Pariza — junačke. plemenite i požrtvovane kao žene antičkog doba. U sjaju oduševljemja zbog svoje istorijske inicijative, Pariz je radđio, mislio, borio se, prolivao krv, i u svome stvaranju novoga društva gotovo zaboravljao na ljudoždere koji su stajali pred njegovim kapijama-.
Zar ovaj odlomak nije uistinu veličanstvena piesma — himna djelu proletersk= revolucije?! Genijalni um Marksov bio je snažno obuzet emocijama radosti i ponosa zbog grandioznog preobražaja koji je vršila Komuna. Za veliko djelo našla se velika riječ.
Minuciozno istraživanje atributa suštine, velika asocijativna snaga misli,
oštar logički akcent, snažna emohtiv-
nost riječi, ogromna snaga koncentrisanja svih literarnih sredstava, bujna riječ kao plod i izraz neobično bujne osjećajnosti — sve se fo nudi estetičaru kad uđe u svijet Marksove riječi, čije spoznavanje traži napor, a za uzvrat — pruža rijetke trenutke radosti.
A estetičar, kad uđe u taj svijet, neka ne zaboravi i svoje vrijeme. Mnogo toga ono će mu pomoći da shvati, kao što je i ovo naše pomoglo da shvatimo, da su slavnu komunarsku zastavu ispustili današnji francuski kominformovci, uzevši mjesto nje „BeJIMKOB CmraJIMHCKOe SHaMH”, Marksov metod konkretizacije likova bio bi mu pri tom najbolji putovođa i primjer.
Čedo KISIĆ
Anfe Ceftneo
PRA +
| 5 TOMA Na 2Jainı | KNJIŽEVNEINOVINE e O Istakmufi imdiski kjiževnik Ugađaja u Jugoslaviji
e — IJ | |P
|'
(Crtež Džumhura) B. 8. Upađaja
Istaknuti indiski književnik i naučnik B. S. Upadjaja, koji već nekoliko dana boravi u Beogradu, održao je 7 o. m. u Klubu književnika Srbije predavanje o indiskoj književnosti i o uslovima u kojima žive i rade indiski pisci.
B. S. Upadjaja je rođen 1910 godine u blizini Benaresa,. Studirao je na univerzitetima u Benaresu, Alahabadu i Laknou. Jedno vreme je držao katedru istorije u Pilami koledžu na univerzitetu u Radžputani, a kao gost predavao je takođe i na drugim indiskim univerzitetima u Agri, Laknou i Benaresu, kao i na univerzitetima u Americi, Evropi i Aziji. Aktivno učestvuje u naučnom i kulturnom životu Indije, urednik je uglednih naučnih časopisa i član niza naučnih ustanova i društva. Autor je velikog broja naučnih dela iz oblasti istorije i arheologije. Od 1946 godine živi kao šlobodan književnik. Novelista je a bavi se takođe književnom 1 umetničkom kritikom. S
Predsednik Udruženja progresivnih književnika Indije i direktor Indiskog srednjoistočnog istoriskog instituta B. S. Upadjaja je doputovao u našu zemlju kao gost Jugoslovenske komisije 'UNESKO-a,
DVIJE PJESMF
Autoportre
Slikar poeta,
(brat riba i ptica,) uzalud hoće da slije u jedno: dubinu bola, visinu vala, more i nebo nedogledno,
Slikar posta,
(sin ovih žala,)
dahom pučine otkana žica na harfi maistrala,
Erotika
Ml? maistrala, pun nadahnuća
i čeznuća, &a obala,
sa pijeska vruća ispire sjetu...
Jedna žena, slična cvijetu,
(alga, il' pjena?) i u zagrljaju modrog prostranstva dala je jutros žalu i suncu
i
L. ı O. Bihatj-Merin
__” sve draži djevičanstva.
w%
+: WE ip NC ku ri |
f /
Prve dve decenije XX veka — go„dine grčko-turskog rata i sve jačeg bujanja mladoturškog pokreta, godi-
ne političkih borbi njihove w&tranke
»Itihad« sa beskompromisnim zapadnjacima (partija »Itilaf«) u toku Prvog svetskog rata, — pretstavljaju u turskoj književnosti izvestan prelazni period od tanzimatske ka najnovijoj, kemalističkoj književnosti. Mladoturci, posle svoga kongresa u Parizu i dolaska na vlast 1908. godine, razočarali su ne samo borce potlačenih naroda, koji su im urnnogome pomagali da izvrše julsku revoluciju, već i znatan deo svoje inteligencije i pisce one plejade, koja je obrazova– la grupu PFedžri Ati (Zora budućnosti). Ubrzo se pokazalo da se vlada Mladoturalkka rukovodi interesima burŽžoazije i aristokratije, koja je proisticala iz čifluk-saibija i vlasnika velikih zemljišnih poseda. Ali parole Trancuske buržoaske revolucije, koje su Muladoturci preneli na Svoje tlo posle 115 godina (Hurijet, ihjuvet, „mjuslavat — Sloboda, bratstvo, jednaikost), rad grupe PFedžri Ati, dela teoretičara +turkizma, pesnika i 6ociologa Zije Gek Alpa (umro 1980 8.), koji je u Solihiu stvorio čitav pokret među turskim književnicima, zatim turskim jezikom pisane pesme Mehmeda Emina, koje eu bile novina i odisale svežinom narodne poezije sve je to mnogim pesnicima ukazivalo na novi i pravilni put, kojim će ići budući razvoj turske književnosti. Počelo se od revolucionarnih marševa i borbenih pesama (»Jašasn Hurijete — »Živela sloboda«, »Selanikte čiktiler« — »Iz Soluna su Kkrenuli«), a ubrzo su 6e počela pojavljivati i dela, stihovi i romani u kojima se ogleda potpuni raskid sa starim kmjiževnim ftradicijama. Još tada Zija Gek Alp ističe svoje »vjeruju«: Moja vera nije ni strah niti nada, Svog boga volim, obožavam bej kraja, I vršim svoju dužnost čoveka od rada Zato se ne plašim mi pakla ni raja. Najistaknu/.ji pesnik prve četvrtine ovog veka bio je nesumnjivo Ahmed Hašim (umro 1933 god.). On je uveo u tumsku književnost simbolizam i u njegovim stihovima oseća se jaka nota Anri de Renjijea. Hašimov uticaj na mlađe generacije, na pesnike današnjice, bio je neposredan; on ima mnogo podržavalaca, ali simbolizam jpaik nije izrastao u pravi pokret. Generaciji Ahmeđa Hašima pripada i drugi odlični pesnik, koji je, blagodareći svome dubokom poznavanju klasične kulture, a imajući naklonosti prema sredozemnom svetu (pesma »Pučina«) u kome Istok i Zapad obrazuju »žarište svetlosti i duha« — u-– speo da se uzdigne do parnasovskih postignuća. On peva: Nostalgija beše to, kao plamen u srcu me
pekla Dok gradovima balkanskim. Nosio sam tugu u duši, što Bajrona učini
sam ko dete lutao
. nesrećnim, Udisao sloLodni vazđuh po poljima Rako1če,
Al i zavojevačku strast predaka osećah
još u sebi...
Današnju tursku poeziju, čiji su najizrazitiji pretstavnici osetii dah kemalističke revolucije u doba svoga dečaštva, karakterišu pesnička ostvarenja direkinih učenika nešto zakasnelih simbolista, i s druge strane pretstavnici wocijalne književnosti, kakav je danas Nazim Hikmet i nedavno preminuli pesnik i romansijer turskog sela Sabahadin Ali. U prvu grupu spadaju Paruk Nazif, Ahmed Kudsi, Nedžeb Pazil (zbirka pasama »Kald'r'mler« Kaldrma), Behčet Kemal, Kemaledin Kjami, i donekle Ahmed Muhio, koji svojim reflek6qivnim pesmama daje socijalnu notu, kao i Jašar Nabi, rođen 1908 godine u Skoplju, prevodilac Odiseje i Meterlinka, autor romana »Ađam i Bva« i jedan od sedmorice iz nasprednog almanaha »Sedam buktinja«.
Nazim Hikmet.je tek prošle godine, posle četrnaestogodišnjeg tammnmovanja, oslobođen zatvora. Njegove zbirke pesama nose ove naslove: »835 redova«, »Đokonda i S-Ja-U«, »1 plus 1 = 1«, »Pesme i pisma Taranta Babuji«. Ova poslednja zbirka poema
_/lost na Cat
ožnja autom liči na život. Uju-
tru, kada se polazi, čovek je
svež, pun snage, okrepljen zdravim snom, i bodro i veselo gleda oko sebe. Vazduh je stuđen a u bojama i oblicima ima nečeg novog i čistog. |
Što se duže vozi, sve slabije je primanje utisaka i sve tuplje uočavanje razlika. Pri kraju vožnje, ravnodušnost i umor osvajaju, kao kod čoveka već ostarelog koji: je već sve video i sve doživeo, i želi se kraj vožnje, kao što on želi kraj životnog puta,
Odlazimo sa Žabljaka. Žao nam je. Još jednom upijamo očima gorske masive, još jednom pogledom obuhvata-– mo pašnjake i livade, krave i ovce, spomen-kamene i sarkofage, koje smo otkrili pre dva dana. Još jednom gledamo njihove ambleme i ukrase, polumesece i sunčane krugove, krst, točak i figure koje igraju kolo — sva-– kako bogumilske reminiscence.
I onda nas auto odnosi dalje, kroz nove nepoznate doline, preko prelaza i bregova. Sunce sažiže kola. I mi se kotrljamo lagamo napred, kao da je i auto marke Hudson umoran od sunca i žege. \ .
Auto prelazi preko Rakitove bare, i mi imamo utisak kao da odjednom
ostavljamo čudnovatu pustinju crnogorskog visinskog karsta, te mračno kamene vlanine, kroz koje se satima putuje a da se ne sretne nijeđan čovek. Neočekivano se pred nama otva-– ra široki luk, Prešli smo visoravan. Duboko pod nama leži dolina Tare. Duboko pod nama feče jasno zelena reka.. Oivičen bregovima, put prolazi kroz klanac,
Vegetacija se promenila: mesto surog kamena, i mračnih jela, svetluoavih stabala borova — duboka ždrela i zemlja mrka kao rđa. Silazimo prema šumi listara, Pred nama se širi sočnije zelenilo i njive na kojima su kukuruz, žito, pa čak i tamno zelene stabljike duvana. Sa jednog naglog zaokreta serpentine, prvi put sagledasmo most na Tari. Nađdnosi se nad ponor, tanan, kao da je ucrtan, simetričan i lak, i vezuje dve strane planinskih obala. Pod njima teče brza i smaragdno zelena reka, osenčena i osvetljena u „intenzivnoj svetlosti sunca,
Duboko se spušta ždrelo, S pro reka divlje nabuja i nosi splavove. Kroz zelenilo žbunja sivo izviruje kamenje. Nedđostiživa, nepomična bila bi suprotna obala, da nema mosfa koji ka njoj vodi, Tu je ranije zastajao putnik, tu, na rubu klisure, koja ga je pobeđivala i zadržavala, iako je
njegov put dalje vođio, ka Plevlju, u zemlju Hercegovinu, ili na ovu stra„nu, ka moru, ·
Veliki betonski most, sa mnogo lukova, koji vezuje oba obronka blanina, savršen je u uravnoteženosti materije, u ritmu i obliku, kao fok fuge u muzici. Kao veliko bogatstvo u OVOj siromašnoj zemlji on đ#Wstoji, simbol mogućeg, onoga što volja i rad mogu ostvariti u sledećim godinama kada se rudokopi razrađe, železničke šine polože, tuneli probuše, i kada arhaični svet pastira sa boksitom, bakrom i naftom stupi u vek plana,
f
Mi, ljudi ove zemlje i ovog stoleća, ličimo na ovaj most. Stojimo između obala, između onog što je bilo i onog Što nastaje. Ali nas ovaj most potseća i na godine užasa, neđaleko za nama, na ljude 'l:oji su ga građili i one koji su ga raskidali rađi slobode, radi ljudskog dostojanstva, koji ovom na20 znače više od svakog bogatstva
vota.
Na prilazu ka mostu postavljena je kamena ploča. Na njoj je urezano:
»Lazar Janković, inženjer u toku III neprijateljske ofanzive 1942 srušio je most po naređenju Vrhovnog štaba NOV i PO Jugoslavije. Zato , su ga na samom mostu streljali o-
Pogled na savremenu tursku kn
ee~
preštampana je na turski jezik prošle godine u Skoplju. Hikmet unosi u tursku poeziju potpuno novu formu, metriku i wocijalnu tematiku. On je pesnik seljaka | radnika. To je umetnik snažnog zamaha koji vlada svima poetskim izražajnim sredstvima. Slikajući ponekad mrak prošlosti, on ukazuje na svetle puteve kojima treba ići, i
Tursku pripovetku i roman uzdigao je do zapadnih uzora neosporno najtalentovaniji savremeni romansijer Jakob Kadri (rođen u Manisi 1888 E.). Njegova najpoznatija dela &u pesme u prozi »Erenlerin bagndan (»Voćnjak posvećenih«) i roman »Kiralk · konak« (»Najamna kuća«), »Sodom ve Gomor« (»Sodoma i Gomoza«), »Hjuk-
jum gedžesi« (»Sudnja noć«), »„Jaban« ~
(»Tuđina«). Kadrijeve kritičke studije, članci o revoluciji, eseji iz estetike i političke rasprave svedoče o jednom kulturnom *'pregaocu, koji ulazi u sve probleme turske stvarnosti. Pre njega samo je jedna žena, revolucionarka Halide Edio, uspela da napiše roman evropske vrednošti, u kome se govori o borbama do pobede na Sikariji, o oduševljenju omladine i anadolskim seljacima koji su, noseći na sebi »plamenu košulju«, tukli kontrarevolucionarne trupe i isterali iz zemlje okupatora. To je njen roman iz 1922 gođine »Atešden kjumlekj« (»Plamena košulja«). U to vreme objavljivao je i svoje veoma zapažene novele rano preminuli Omer S&ejfedin, a 1920 godine pojavio se sa 6vojim »Memleket hikajeleri« (Priče iz otadžbine«) Refik Halid, sad već poznati autor romana »Istanbulun ič juzju« (»Podzemlje Carigrada«), u kome daje široku panoramu ove kosmopolitske varoši na Bosforu.
Među najplodnije turske romansijere današnjice spada Aka Gjundjuz, rođen 1885 gođine u Krivoj Palamci, koju je ponovo posetio pre petnaest godina đok je izvesno vreme boravio u našoj zemlji. On je učestvovao i u političkom životu Turske kao dugogodišnji narodmi poslanik za Ankaru. U svojim romanima i novelama Gjundjuz veoma živo i sa znatnom dozom humora slika likove iz poslednjih dana osmanliske imperije, koje je vreme pregazilo, a u velikom bro-" ju svojih dela prikazuje savremenu Tursku, njene napore i ostvarenja.
Sadri KErtem (rođen u Carigradu 1900 g.) pripovedač je opšteg zapažanja i snažan slikar socijalnih motiva. Njegovi romani koje čitalačka public ka naročito ceni, jesu: »Bir varmiš bir jokmiš« (»Bilo jednom ...«), »Čikrklar durundža« (»Kad točkovi stanu«) i knjiga putopisa »Bir vagon pemdžeresinden« (»Sa prozora jednog vagona«). Pored najpopularnijeg jeljtoniste Mahmuđa Jesari i dramskog pisca i vrlb cenjenog Nurija, naročito se u poslednje vreme ističe svojim socijalnim romanima Pejami Safa, sin čuvenog pesnika elegija i epskih pesama po ugledu na narodne »destane«. Pejami Safa je književnik široke kulture i, pored Faliha Rifki Ataja, jedan je od najviše zapaženih esejista i khmjiževnih Kritičara. Njegovi romami &u: »Dokuzundžu haridžije kovušu« (»Bolnička sa- „ la broj 9«) i »Bir teredjudjun roma– ni« (QRoman jedne neizvesnosti«).
U dramskoj Književmosti veliku vrednost pretstavljaju već pomenuti Rešad Nuri, Vedat Nedim Ter, koji neguje psihološku dramu, i najmlađi među njima Dževdet Kudret sa svo-
m komadima iz narodnog života, koji su, naročito drama »San u Snu«, privukli opštu pažnju.
Nova turska književnost danas ide potpuno u korak sa modernim književnostima ostalih kulturnih naroda ne samo po tematici, već i po formi, za kojom su težili i pisci iz tanzimatskog periođa i prvi kulturni trudbenici iz godina Kemalovih reformi. Jezik je, posle stogodišnjih borbi, počeo da dobija svoj završni oblik i njegov
. dalji smer je u skladu sa životom na-
rodnog jezika, što će učiniti da dela darovitih pisaca odista postanu svOjina turskog naroda.
Todor MANEVIĆ
kupatori i domaći izđajnici — četnici 2 avgusta 1949 E.
„Prilikom obnove mosta 1946 godine narod mu u znak priznanja podiže ovaj spomenik«,
Mislim na pripovedanje na Zmijskom Jezeru, kada smo, sedeći kraj ognja koji je pucketao, dok se ražanj Ba jagnjeton” lagano olcretao, slušali o ovom mostu.
Kroz vrhove drveta padala ie ćilibarska žuta sunčeva SVEHIORL a GOVOR nedaleko od našeg logorišta, žuborio je živo i nemarno.
Tu nam je Cerović pričao o borbama za ovaj most.
— Ljudi moji, kao sudbina on se kao svod nadnosio nad one godine, kao arterija krvi pulsirao kroz život, kao put smrti kojim su nadirale nastupajuće trupe, dok šrapneli, avion= ske bombe i mitraljezi nisu igskidali zidove ljudi, i uvelu travu i prah zemlje nisu obojili crveno... Godine 41 nalazio sam se sa Durmitorskim bataljonom na Tari. Logorovali smo nedaleko od mosta. I katkad, u teškim časovima, nadnosio sam se nad ogradu mosta i mišlio, da poda mnom, u dubini, protiče blago zelena medicina, kadra da izleči sve rane sveta. Ljudi moJl, ne postoji jezik na kome bi se mogla protumačiti tajna zašto se čovek u takvim časovima nadnosi nad ogradu i zuri u dubinu. Kao da nešto \vuče u grudima i sve što je gorko htelo bi u dubinu, tako da sm čovek SJ ne časeći ni časa, Bilo
udnovato, ali. j e KB: OLUME je postalo terali napustiti most, iako se snažno 1 nepovređeno raspinjao nad pono-
%
JiZevnost
romansijera Rešada —
godine kada smo mo- ·