Књижевне новине

Nastavak sa 1 strane

naponu, i rasponu, nesumnjivo imponiraju podaci o izvedenim djelima iz naše kulturne baštine. Prikazano je sedam. dijela, Marina Držića — od kojih mno ga. u nekoliko verzija, naših pa čak i inostranih — zatim lLucićeva Bobinja, Gundulićeva, Dubravka, dubrovačke trans kripcije Molierea Ilija Kuljaš i dovadin, komodije a nonimnih starih dalmatinskir autora Komedija od Raskota, Ljubovnici i Am dro Btitikeca, a od novijih pisaca Ivo Vojnović (Na taraci), Marijan Matković (Hersklo) Ranko Marinković (Za

. klasika bila je na dubrovačkim scenama zastupana sm eminentnim predstavnici» ma: Sofokle (Car Edip), Shakespeare (Hamlet i San lietne noći), Lope de Vega (LDukavaluds), Gormeille (D,e Cid), Goldđdoni (Bibarske svađe i Sluga dva go spodara) Goethe (Fausti Ifigenija na Tavriđi, Shaw (Don Juan u pbaklu), A i savremeni svjetski dramaktičari pojavljivali su se na repertoaru Dubrovačkih ljetnih iga= ra: ” Anouih (Antigona), Faulkner (Requiem za ka luđericu), Jonesco (Stoli-• ce), Beckett (Svršetak i-•gre). Koncertni program ovisan je o svojim specifičnim. mzakonitosti-

ma, koje nisu mogle izbjeći mi Dubrovačke ljetne igre, pa je kao takav nužno ostajao izvan

-domašaja njihove repertoarne politike (što ne znači da je takvo stanje opravdano i da bi trebalo potrajati) — ali “ri. jedi navesti operna djela koja, su bila, izvedena kroz deset BOdina. Od jugoslovenskih autora, tu su bili samo Gotovac (Bro s onoga svijeta), Brkanovič (Zlato Zadra), Hercigonja (Gorski vijdđdnac) i šulek · (Koriolan), a stranih Mozart, Purcell, Rossi» ni, Verdi, Donizetti, Musorgski, Borođin, Dvoržak, Wolf • Fer-

. rari, Prokofjev, Massenet i Brit

ten — razmjer neopravdano nepovoljan za, jugoslovenske kon, pozitore, koji se odnosi jedna» ko i na balet (od “17 baletnih djela bilo je samo 5 jugoslovenskih). |

T u traženju, izboru i izvođenju repertoara, bilo je, dakle, u profeklom deceniju i lutanja i nesporazuma i promašaja. Kao za, koncertne programe, Dubrovačke ljetne igre su ROLOVO hc» moćne, iz objektivnih razloga, da, ubječu i na operni repertoar, koji je uslovljen htijenjima i mogućnostima opernih instilucija, gostujućih u Dubrovniku. Pa, ipak se, i u takvoj situaciji, u. repertoarmoj politici također iskristaliziralo pravilo (iznimice ga vrlo uvjerljivo pobvrđuju), da, u dubrovačke ambijente pristaju samo specifična, muzičkodramska, djela, kojin je izvođenje: opravdano i uspješno- jedino u slučaju ako su za te ambijente posebno pogodna i kao djelo i kao predstava. :

Od dramskih izgvodbi ostale su dvije istaknute predstave Dr živećih djela (Skup i Heku”u ba) s Shakespeareov Ham let, koji će ovoga. ljeta doživjeti stoto izvođenje na Dubrovačkim ljetnim igrama, Obnovljen je scenski, kostimski i glumački. Dvije ovogodišnje premijere za Dubrovnik bit će Racineova Pedra (pred Kncževim TDvorom, u izvođenju Jugoslovenskog dramskog pozollšta) i Krležin Aretej (na ierasi tvrđave Revelin, u interpretaciji Narodnog pozorišta Te0grad). Obe premijere nesutu njivo su u skladu s intencijani da se na, Dubrovačkim ljetnini igrama, prikazuju djela koja pri staju u dubrovačke scenske pro store i koja su, uz to, značajna i za svoio Butore i za epohu kad su stvorena. a

Na, repertoaru Male sceme bOhavlja se Anouilhova AntigO na, a kao noviteti prikazuju se iz francuske klasike »Le boucher d'Abevillce i »Maitre P8teime, djolo savremenog bražilijanskog pisca, Piguerieda »LiiSica i grozd, i veče aktovki miadog iugoslovenskog dramaz tičara, Aleksendra ObronovicA · arijacije. To je izbor ko-

me u principu nema prigovora

i samo o izvedbama ovisi USpjeh ili neuspjeh njihova sta” vijanja na repertoar, U koncerti nom programu ove je godine poduzeta, značajna akcija za 8” firmaciju jugoslovenske SsavIĆmene muzike na OVOM nOJIGbrezentativnijem jugoslovem/j skom festivalu, akcija koja 1 budućnosti svakako treba dB bude produžena: U okviru Me-

:KNJIŽEVNE NOVINE

DUBROVNIK OVOG LETA.

đunarodnog „sastanka ME zitora i muzičkih Dida; O ganiziranog po Savezu kompozi tora Jugoslavije za vrijeme Dubrovačkih ljetnih igara, od. 17. do 24. augusta -— na, tri velika, simfonijska Rkoncerta orkestra, Jugoslovenske Radiodifuzije bit će izveden niz kompozicija, modernih jugoslovenskih autora. Koncerte·će prirediti i Dubro vački Gradski Orkestar, Zagrebački Kvartet, MTatrai-Rvazrtet iz Budimpešte, Hor JNA iz He. ograda, Praški Trio, Slovenski Vokalni Oktet iz Ljubljane, te niz domaćih i stranih solista, Ovaj obiman #estivalski program „+ — spomenutl ovdje samo u glavnim crtama i popunjen večerima, jugoslovenskih narodnih plesova i pjesama — traje kroz 45 dana, na 13 pozornica,

8 oko 1200 izvođača, koji će Sa MBRO realizirati 75. prii, Uz normalno davanje „dramskih i koncertnih 'Tavedbi, dosad je potpuno završen operni dio ovogodišnjeg programa. L.jubljanska, opera, prikazala je četiri djela, na, tri Scene, u esam predstava.

Rossinijeva Talijanka u

Alžiru doživjela je ovom bprj-

likom svoju jugosiovensku bpremijeru, što je činjenica, sama po sebi značajna, tim više, jer je predstava bila vrlo spretno Uuklopljena u ambijenat (redatelj. Hinko Leskošek), muzički usklađena, (dirigent BOgo Le. skovic) i interpretirana s dvoje vrsnih umjetnika, Ladkom Korošcem. i Nadđom Sevšek. Svoje postavljanje na, repertoar oprav dala, je i predstava Didona i Enej Henry Purcella. Bila je lo prava festivalska „predstavš&, za kakvu smatram svaku izvedđbu na nivou koja se uklapa U dubrovačke scenske brostore i u njihovu okviru zadobiva vrijednost koja možda i ne bi bila tolika bez takvog okvira. Dvor žakova Rusalka još je jednom pokazala, da se gotove pred stave, postavljene u zatvorenin. dvoranama, ne mogu prenositi u dubrovačke scenske proscuore a da ih se za njih naročito ne spremi i opremi. Vrlo površno improvizirana, ta je predstava i repertoamo djelovala kao anahronizam: ako se već ekspcrimentira, zar ne bi mnogo. bolje bilo u parku Građac »rikszati koje jugoslovensko djelo (na pr. Gotovčevu Moran:i)9 A potpun promašaj — i sa gle> dišta repertoarme politike i ODzirom na ambijenat — bila, je Lucia di LammermoorT. Jedna, jedina vrsna kreacija (N3 da Vidmar u naslovnoj ulozi) nije mogla spasiti ovo djelc, s kojega debeo sloj prašine mogu privremeno skinuti samo per fektni, autentični talijanski interpreti, ni ovakvu predstavu,

koja je, bez potrebe, naiocito kodđ stranaca, izazvala, kompara cije i opravdano dobila oznaku: provincijska. I tako se još jcdnom, u svoj oštrini, pojavio pro

blem „odgovornosti za nastuDSnje na Dubrovačkim ljetnim igrama. Marko POTEZ

TRIFON ĐURIĆ,

Na Orlovom kršu

(»Rad«, Beograd, 1960) 2 Trifun Đukić je ispričao Ndjegoševu biografiju i analizirao „njegovo Književno đelo u Kkmjizi pođ mnaslovom »Na Orlovom MKršuć, koja iman karakter i čiste romansirane biogra» fije i literarmoe stuđije, & njoj se nalaze uporedo pojeđimosti wzete i arhivske i memoarske građe, zatim. mnogi fiktivni događaji i doživljaji, Koje Je autor wneo da, bi figuru Nje goševu ŠBto reljefnije i istinitije ocrtao, pa mnoštvo opažanja o osobina= ma Njegoševe poezije, Trifon Đukić je pun odđuševljenias i zanosa a, pe> snika čije stvaranje inače odđlično poznaje. Uvek pretstavlja izuzefno uzbuđenje ponovni susrebk sa sađr» žajnim, mapefim, plođonosnim i ftuŽnim životom welikog besnika «koji je wu sebi spajao nekoliko talenata i sklonosti i bio nosilac različitih đu» šmosti i misija koje su ga raspinjale, duševno i fizički satirale i nm kraju razorlle. Đukić iznosi podatke koje sm zabeležili Njegoševi suvre» menjicl, citira, pesnikova pisma, opisuje političke i društvene prilike u kojima je živeo; tako izrasta, dosta uverljivo i živonisno, Njegoševa Jličnost, postaje nam bliska. svojom tragikom, lepotom i đubinom, Ona stalno privisči mnogobrojne komentatoYe, izaziva, burme prepirke, nuđi svojom složenošću mogućnost · za majrazmovrsnije teorije; no pritom ostaje gotovo m svakoj prici nomalo zagonetna. ,

Trifum Đukić je osetio dramu Nie Eoševog bića, sukobe i vihore strasti, iđeja i verovanja koja su Em razdirala i uslovila stvaranje njego» ševske vizije života, do danas u mnašoj NKmjiževnosti besumnje majsnažnije, majlosobenije i najstvaralačkiše koju imamo, U njol se mogu up= Čiti nekoliko tokova, bočevši od. onih nacionalno•oslobođilačkih, pa preko etičkih do metafizičkih; oni obuhvataju suštinske viđove sveta, čijoj srži streme, želeći da, je objasne i čoveka sa njom pomire đovođeći ih u stanje više harmonije. „Jer misao o sreći, miru i savršenstvu ljuđskog bića i svemirske celine jeste glavna tema Njcgoševog stvaralaštva, Iza tragičnog osećanja Života i shvatanja, celokupne sftvarnosti kao košmara i surovog poprišta na kome sc suđa> raju suprotne sile wništavajući ht mane vrodnosti, nalazi se njegoševkoncepcija morala viteštva,

kić ukazuje na ove momenfe kod" Njegoša, Naročito treba naglasiti io da on s pravom ističe veliki značaj uvođa u »Luču mikrokozma«, koji. zaista prefstavlia genijalnu simtezn ličnog lirizma prvog ređa i filozofske uznemirenosti i rešenosti da soc celokupno biće. shvati kroz čin poetskog osvetljavanja i dubokog, potpunog doživljavanja.

mMožđa dje pisac knjige o 'Njegošu međovolino objasnio | misaoni svet »Luče« u vezi sa samom Mdjegošeyom ličnošću kao i 52 ondašnjim slanjem u Crnoj Gori koje je svakako utica» lo na, formiranje Njegoševe slike ko» smosa, Njegoševa, filozofija nije mi» Wakay sistem opštih misli, voć izraz strasne, izrazito subjektiyne, nemirne metafizičke preokupiranosti, plod poetskog proživljavanja i Yvazmišljanja, Zato je pesnikov pogleđ na svet

i o

onako složen + naizgled protivrečan: tam njemu se bori haos i besmisao, kao osnovno načelo svih zbivamja, 52 ređom i svrhom čije ostvaremje čoveku jeđino obezbeđuje dostojanStvo egzistencije. Čitav Nijegošev život i njegova, đela, onako kako ih Đukić opisuje, pokazuju taj zajeđnički smer ka pobedi ljuđskoga, Savlađivanje „haotičnosti sveta Kroz puni izraz čovekove svesti i moralnosti omogućilo je MNicgošu stvaranie jeđinstvene hwumaništičke vizije kojom se sav jiraciomnalni meređ u prirodi i, đružtvu dovodi u vrhovni sklad.

Trifun Đukić je majbolji tamo gde”

se drži istoriskih i Mknjiževnih doku menata. Čim želi đa đočara intimnu stranu Njegoševog Života, zazvuči zastarela romantika, kao što i u samom pisanju često upotrebijava sta“ rinske reči, Osim toga, u ovoj oseća se vazđyojenost između đelova posvećenih pesnikovoj biografiji i onih koji su. posvećeni književnom #đelu. Neđostatak stilske celovitosti bio bl, dakle, glavni prigovor Đukićevoj romansiranoj blografiji o Njegošu,. Ali uprkos ovim formalmim slabosfima, sam sađržaj knjige traži da mju proČita svaki čitalac koji m magiji mjegoševskog sfiha malazi mnemamenljivi potsticaj duhovnih čežnji, A. njih je mnogo, v

DO Za

* « *

Godižnjal- seada Beograda

(Izdanie Narodnog odbora Beograda, 1960)

'Ovaj uvek zanimljivi i 1epo opremljenl godđišnjaR, w svom petom tomu koji. ie ovih đana izišao, | „Mđomosi

· osamnaest; priloga. m vezi sa prošlošću Heograđa i raznim problemima nje» govog Života, i razvoja.

Branislavu MNušiću, povođom dvađesetogođišnjice nmjegove smrti, posvečen je solidno i stilski elegantno vađem ogled Momčila „Miloševića, (Nušić i Beograđ), u kome se poređ ostaloga saopštava. i mekoliko đosađ nepoznatih pođatakaz Khorisnih za Nušićevu biografijn i poznavanje mjegovih dela, crpenih iz Nwmšićevih još neobjavljenih beležaka. Osobito su zanimljivi detalji o Nušićevim srpskim, vlaškim i arbanaskim precima i o njegovoj mlađosti.

Istoriji kulture i prosvete posvećen je članak doktora Wladimira, Gruji» iča »Nastavleniia i prva Knjiga u oku udžbenika za pođakoglju tamNa osnovu arhivske građe i Yrefke Titerature rađeni su takođe veoma interesanini prilozi đr „Bogumiia Hrabaka (Beograd kao pristanište i brođograđilište u XV, XVI i XVII veku), dr Rađovana Samardžića (O događajima u Beograđu 1663 — 1665 gođine), Lazara Čelapa (O ecsnafima u Zemun u XVIKH veku), dr Andrile Miađenića (O SBvetoandrejskoj skupštini), Srebrice Knežević (Ishra= na beograđskog stanovništva, u pro» šlosti), Milke dovanović (Snabđevanje Beograđa vodom #đč“do izgradnje mođernog vodovoda 180) godine) i potpukovnika Slobođana MWađosavlicvića (Artilerija u borbama oko Be» ograđa 1915 godine).

Događaje iz pošlednjih dana obra» đuju članci Dragice Lazarević (Demonstracije 14 decembra 1939 godinec u Beogradu) i Ljubice Radojko

vić izgrađnji Beograđa 1947 = dine). ; a e cGag . Istoriju starih građevima, u Beogra– du beleže prilozi Milice Simić (Konak gospodara Tome Vučića»Perišića), Dobroslava, St. Pavlovića, (Crkve brvnare u Beogradu) i osobito instruktivan pregled džamija u Beogradu od Ljubomira Mikića koji je uspeo da veoma zanimljivo i precizno prikaže sudbinu nekih seđamdeset islamskih bogomolia u beograđskoj tvrđavi i varoši. deđdanm od maj“ boljih priloga u ovom Godišnjaku, ova rasprava, ı isto vwreme đajoe nam vanredno jasnu sliku Beograda od oslobođenja “do godine 1867 kad su se Turci konačno iselili iz Srbije. Takođe je veoma zanimljiv i članak »Beograđ pod okupacijom u" Prvom svetskom ratu« od Dušana Milikića, rađem na osnovu doktmenafta iz arhiva auštriskog guvernecmana okupirane Srbije i mnogih dragih pođatak3a. Tako đajie đosta

(Omladinske radne brigade us.

1950 go-

potpun pregled „stanla i događaja, šteta je Bto ovaj prilog niije obuhvafio sve uspomene a okupaciji, kao Što su maprimer štampani zapisi Đra> giše Lapčevića i još mekih savremenika. Najzađ, neka su pomenuti i veomz korisni radovi đr Branka Gavele (O najistarijim eftničkim aglomeracijama, na područiu Beograđa) i NMikole Damjanovića, (Prilog bibliografiji Beoy građa), U ovom, inače važnom radu, potkrala se jedna, omaška koju treba, ispraviti: »Građa za istoriju srpskog marođnog pozorišta vw MBeogradu« mije ođ Bvetomira Nikolajevića nego od Đorđa Maletića,

»Godišnjak građa Beograđa< ihjslirovan ije mnogim retkim „#likama, i reprođukcijama koje ovo izđanje čine još wređnijim.,

B.”D.

*. : :.

ERBETN EKOLDVEL Sigurna ruka gospodnja (»Rad«, Beograd, 1960)

Bigurna ruka gospodnja je Knjiga koja nam vrlo dobro po+ kazuje razvojni put Erskins, Roldvela, Ona stoji između Duwvanskog puta i Male božje njive iz raniicg periođa slvaralaštva, "u kojima žive alktuećIni problemi američkog duga, koji, uistinu, nikada ı nisu nesštali iz piščevog tematskog

područja, i Grete ili jednog od poslednjih romana, Klodel Ingliš gsde je snažna dramatika,

vbivanja prevazišla realističku sliku i meposredni podatak, ali čija bitna autohtonost još uvek sađrži opštu socijalnu činjenicu.

Socijalni život američkog duga, dakle, i ovog je puta zaokupjo KRo)dvelovu stvaralačku inspiraciju. \1I ovđe kan i U oštalim micgovim dđelima, prepoznajemo mzlU džordžiski građ, sa sirotinjskim četvržima wu koje kao da se preselio najcrnji inferno koji uobrazilja može da pretistavi, Moli i nmjema ćerka Lili žive u jednoj od tih četvrti, i ovo je povest njihovog imtimnog Života i patnji od đana kad su izgubile muža i očuha — Puta, pa do časa kad su

sc konačno predalc prostituciji, po-

Sto misu naišle ma razumevanje i podršku u dehumanizovanoj sređini. U toj, sređini zaista »nema ništa gore nego irgubiti čoveka za koga si se nadao da će te izdržavati«, očajava

Moli, uviđajući da ne ostaje mnogo načina da se obezbeđi život od đamas do sutra, i đa, možđa, poslednji nmopor treba wložiti da se nađe za Puta — skromna zamena, U romanu ima elemenata MWoje sondira mašta, imaginacija i mit, a i. pored svega toga stvarnosti kakvu modžrna Amerika zaista, sadrži u sebi. Koldvel je nastojlao đa fabulu iz nuftra obogati zanimljivim zapletima

i dramatikom, Svima onimz koji su

još ranije upoznali njegovu roma nesknu tehniku, stilizovanu mizanscenu, dijalog koji potseća ma MHemingve|lev, čaplinovs&ki humor, ovo đelo priređiće drag i prijatan randevu, utoliko pre Što je prevođ Marjijane Zanđer-Rajs jeđan od boljih prevođa Koldveia kođ nas.

Božo Vukadinović

Stare arapske pripovetke (»Džepna Knjiga« Sarajevo, 1960)

Zahvaliujući pričama iz 1001 no ći stvoreno je mišljenje đa je Orijent postojbina čuđa i mašte, snova, poezije i ljubavi, Ali kakvo iznenađenje donosi ova Knjiga! Priče, isto toliko arapske kao i Šahrazađine bajke, prikazuju nam isti taj sve ” halifa i lepotica, muđraca i razboj“ nika, ali na sasvim drugi način, u novom svetlu.

Otsustvo natpriroBdnih bića, koja mn pojeđinim „ciklusima 1001 noći igraju veoma važnu ulogu, đale ovim pričama uzđržan ton.i osećanje mere, neobično za orijentalnu Kknjiževmost, Tematika se Kreće u granica" ma wobičajenim sw narođnoj KnjiŽževnosti svih mnarođa. Zanimlživosf, fabule, avanturistički duh, pouka i efektna, dosetka — to su osobine ove proze, ostvarene vrlo skromnim gređ stvima i tek ponegde, po arapskom običaju, začinjena stihovima,

Poreklo ovih priča u većini sluča+ jevm mije čisto arapsko. Već same pominjanje persiskih careva i nmjihovih ratova, sš& Vizantijom i nđijem ukazuju na put kojim su se nehi motivi krefall: ođ Inđije preko Persije đo Bagđađa, a zatim su se Širili po ostalim arapskim zemlja“ ma. Ali heki mofivi su ponikli wu samoj Persiji: u pričama se pominju persiski vlađari zabeleženi u istoriji, ali i mitološki car Đahak, o kome BO vori i Firdusi u svom epu BSahBma« me. U; Knjizi, međutim, nalazimo i izvestan broj priča (među mjima š jednu anegdotu o poznatom đdosetjjivceu MDžuhi, arapskom sabratuy # možđa, i pretkm, iurskog i našeg Nasređin-hodže), koje, bo molhtivima, pripađaja isključivo arapskom mnarodu, Priče, nažalost, nisu grupisane ni hronološki ni po tematici; nekri'tički izbor i neođređem raspored raz bijhju celovitost ove ijnteresantne zbirke i onemogućuju donošenje konačnog suđa o vređnosti i porekla priča. |

Prevođilac Bešim MKorkuš wu Bi1ješci na kraju Knjige kaže đa sw ovo pripovetke nastalc >u pređislamsko doba i u ranom Pperiođu arapske Multure i civiiizacije«. Znajući

|L}

· koliko su oskudni izvori za Kknjižev-

nost pređislomskog doba, u kome jE proza bila tek u začetku, moramo se WHritički odđmnosit! prema ovom tvr=đenju. Imena mnogih istoriških lit“ nosti (halifa, pesnika, filozofa) koje se pominju, ukazuju da đoba nastanka, ovih priča. treba tražiti znatno kasnije, kada, je arapska, kulkura već bila u zenitu,

o resava

MALIŠA VUČIĆEVIĆ

Mališan u oluji (»Prosveta«, Beograd, 1959)

Kujiga. Mališe Vučićevića, štampa= ha u Ji koju »Prosvetine« biblioteke »Svedočanstva«, još je jeđam đokaz da bogato iskustvo pisca, obilje ma=> terijala i neposredna i topla, ispovest, Misu dovoljni uslovi za, pisanje đobre literature. U nedoumici smo gde da. švrstamo ovo delo koje nije roman jer mu, između ostalog, nedostaias jedinstvena tema izložena uz pomoć umetničke imaginacije; nije hronika, jer za predmet nema jedan ograničen istoriski period; A nije ni svedočanstveo jer je pretenzija za literarno interpretiranje doživljaja oče» vidna. Rada nc bi bilo konglomerat, elemenata svih ovih rođova, delo bi pre svega moglo biti dnevnik čobančela, sa Jastrenca, čiji prvi, preterano opširan deo, pokušava da oživi ambijent „socijalne bcde srbijanskog; sela pred II svetski rat i unutrašnie Sukobe i spoljne nesuglasice naših seliaka po jzbijanju rata, a drugi (koji se završava upravo kad inten= zitet počinic da raste, a, opisi da bi vaju življi) opisuje boravak pisca, tada kurira Rasinskog određa, među partizanima do belcstva iz noprijateljskih ruku,

Jezik kojim dje pisana ova kujiga, opterećena mnoštvom đijaloga, u težnji da bude nutentičan, kreće sb M granicama primitivnog i konvencionalno-frazerskog. Rađa bi sc suđilo po kriterijumu koji po svaku cenu istiće kvalitete, maiobrojne poefske pasaže,i, skloni smđ da pri« znamo, prilično originalne opise dđeč« je psihe, sklone pravednosti, a po malo voltermitijevske, ali i ta mesta. u kontekstu gube od vrednosti i ne čine se kao integralni deo celine.

Za pohvalu je, ncsumnjivo, boku» šai pisca, čiji životni put nije usamljen, a ipak ie po mnogo čemu izu zetan, đa oftrgne od zaborava f{ragment velikog revolucionarnog đoba,

Bogdan A. Popović

traži i

našli bismo