Отаџбина

414

ЈЕДАН ПОГЛЕД на ЕКОНОМИЈУ КАО НАУКУ

вништва, то стање ипак не може трајати дуго, јер је површина земљишта ограничена у употреби и различна у каквоћи. Фатално мора наступати време кад ће растење средстава за живот далеко изостатп иза покрета у намножавању популације. За то је сваки потстицај да се људство умножи беомислен, опасан и нечовечан, протипап природним законпма и интересима човештва, а посебно интересима сиротних класа 1 . Фонд који би као био намењен радничкој наградп представља количииу средстава за живот која остаје на расположењу великих сопственика и капиталиста иреко оног што они троше за своје личне потребе. Што је сад тражња тога Фонда већа, природно је да се он мора расподелити на мање делове и обратно. Од стан.а његова зависи ступањ благоетања или беде нижих слојева популацнје. А од свег тог опет зависи растење и опадање етановништва. По таквом разумевању најамнице, радник би био принуђен да сгшкулише својом радпом снагом као трговац робом. Као год што цена робе на великим тржиштима злвиси од понуде и тражње, тако и стопа најамница варира између та два елемента цене. Цена робе регу.шше се трошковима око репродукције, најамница би се по томе одређивала трошковима најнужнијих намирница радникових за опстанак. Тај минимум за ексистенцу представља природну цену рада, око кога увек мора осцилисати његова текућа цена, која зависи од понуде и тражње. Природна цена рада јесте оиа по Рикарду којом радник прибавља себи средства да се одржи и овековечи расу без расгења и опад;>ња, то јест она представља количину предмета који су,раднику неопходни да одржи себи. своју породицу и одгаји своје потомство под истим условима, под којима је сам одгајен. Из те тсорије као слепе Фаталности (јх18 Мтс1е Ра1ит Ласал је природно извео свој Фамозни „гвоздени закон најамнице." Под владом слободне утакмице сто па радничке нагр !де увек мор осцилисати око минимума за ексистенцу. Она се не може етално одржати на једној тачци, јер чим се побољша стање радника, полни нагон постаје силнији, број бракова већи, па дакле и намножавање јаче. Последица тога је већа утакмица а по томе и већа понуда радне снаге. Она се не може одржати дуго ни испод тога нивоа, јер глад и друге беде утамањују становништво, те отуда наступа јача тражња радне снаге. Кад дакле тражња радне снаге расте, стопа најамнице пење се и обратно. Или краће, као што је лепо рекао Кобден, најамница опада кад два радника трче за једним господарем, а расте код два господара трче за једним радником. ') Оеи\ т ге8 сотрШез 4е БаУ1с1 Шсаг<1о. 4гаД. раг М. Соп84апс10 е1 е1. 1882, Рапз, стр. 63. Уегзпсћ ићег (1аа Веуо1кент^8 — 6е8е(;2, уоп. I... ВМаИћиз. превод од Е. б1бре1а, 1879. 10, 406.