Подунавка Земун

ЛНСТЂ 31 31БАВУ II НАУКУ.

93

Посета некн' Фабрика у Ланчестру н Штокпорту.

Осимг Лондона нема вароши у целоб ВеликоИ БритаН 1И, коа би имала веће уиечатлен^ћ на странца, одђ Манчестра. Одкако е света ше било места Манчестру подобнога по н^ћговои сполашности, по памтени достоИнои радиности, по обилности робе и по мдожини дивнн проналазан. Читалацг, кои н1е видјо Манчестерг, неће моћи сватити обштии прегледг ове вароши, па зато ћемо наипре заедно посмотрити оне поедине предмете, кое ми е прилика дала видети. Кадг се чогекг приближи овои необичнов вароши и море га нови поава свегг обаспе, то сг почетка чисто се несме усудитн, да 100 ближе приђе, па шта више, страши се некако погледати овомг исполину и у очи, докг наипре непочне разликовати поедине предмете и мало помало сваћати читаве части, па наипосле прегледа и само цело. Наизнатше су доиста међу осталимг многимг дивнимг предметима, коп се могу видети у Манчестру, памучне Фабрике са своимг особитимг раденицима и дивнимг машииама; ерг су оне исте точка око кое се врзе интересг целогг света. Тешко е навести све оно , пређе у лшдскои исторш неч} 7 вено, што е произвео Катунг (памучно нзшарано платно). На сто година пре, светг нје ни санно, да ће се родити такавг исполинг, кои ће државе тако тесно скопчати, тако страшне новчане силе развити и едно крал-ћвство, кач што е Енглеска, тако узбуиити, и сада живи тав исполинг као да е изникао подг ударцемг божче стопе. Рачуна се, да годшшгћ > лази у Енглеску капиталг одг 44 милјона Фунтш штерлинга (преко 500 мил. Фор. само одг памука. Говорили су ми, да е нанбо.тћ Ј-ређена Фабрика у оно доба била господара Орела у Штокпорту, „Оге11 '8 МШ" (орелова воденица). Енглези понаивише називаго свое Фабрике воденицама, а то збогг тога што е у старимг Фабрикама подобнимг воденицама вода окретала машине, но то е сада само изузетакг, одкако су пронашли пару, као подвижућу силу. — Рекоше ми, да ћу у „Ореловои водеШшци" моћи видети све наинов1е поправке света. Чакг и у ^Кше доба чине се поправке у машина за предиво и ткаИ& а одг времена Харгреовогг, Арквригтовогг, Кромпто^Куг, Витнаиевогг и Ватовогг, коа су господа немало принела кг усавршаванго машина за памукг, свака е десетина година донела по неко неочекивано, изванредно и постедица пуно искуство. — У обште е већш бров водениМ дошао до свое величине мало по мало, и разни нови проналазаи и нове поправке постигнуте су временомг; но споменута Орелова Фабрика одлпкуе се управо тиме, што °е она понвила одма у сво1о& садашнвоЛ велпчини ползу®ћп се свпма новимг проналазаима, и што е нго подигаов т екг само еданг, и то по едномг едитомг плану. Она е савршена Фабрика памука, а то значи, у нкоП се ради, чпСти ) преде и тка суровг памукг, као што се донесе пзг Америке или Египта. У нкоГ1 има до 1ЗОО разбол, кои су Сви у еднои соби за ткан-ћ, и на нкима раде 650 девоака,

па лупа одг т1и разбон тако уи у пространов соби, као кадг море удара у обалу. Тако названни ро \уег -1оот, т. е. механичнив разбои, кои покреће парна сила, ради не само десетг пута брже одг обичнога разбои и много бо.тћ; сг н^ћга платно излази много равше, што су ударци машине више еднакш, него иначе одг човечје руке. На свакомг ро\уег -1оош -*у изради се на данг по комадг саИсо (една врста памучне матерје), у Фабрики се дакле на данг изради 1300 комада саНсо, или у години одприлике за 300 дана (одбЈагоћи празнике) 390.000 ком. саПсо. У горн-ћмг оделенго куће опреде се толико , колико бм одприлике 50.000 лица могло опрести обичнимг вретенима. Има послова у обрвђпванго пам} г ка, у коима човекг сг машиномг изради у 12 стотина путШ више; но да узмемо одсечно да се брзина рада само устостручи, то онда сл^ћдуе, да еданг милјонг лгодји данасг у взненимг енглескимг Фабрикама толико изради, колико су некада моглп израдити 100 милшна лгодји; и по томе се може заклгочити сг вероватношћу , да су они за 50 год. толико напрели н одткали памука, колико у скупу ранш човеческш родг у читавомг реду векова. Ова е Фабрика бша одг наибол^ћ уређени, па опетг блше у нкоИ воздухг сасвимг загушлкивг. Уплаш1о самк се одг узки простора п пролаза између машина и валнгоћи се точкова; по патосз" глаткомг као ледг цур1о е олап по свон прилипи зато, да се неби тако ако пснрлно. КорПе или сандуци, у коима се опреденг памукг по оделенама нос10, бнли су одг биволске коже и клизили су по к.тизавомг поду. До 200 стопа високг дпмнакг стоао е з т звишенг поредг Фабрике, и крозг н-ћга дизао се димг сг паромг вмсоко у воздухг. Радг н 1 јгово транн^ћ, прописг о годинама по Фабрики послугоће деце, накратко, сва определена по енглескимг Фабрикама , парламентг е узаконјо, и изводи пзг исти определенн, стое приковани на свима улазима у собе, као н. пр. да су светковине „добриИ петакг" (великШ петакг) и божићг, и осимг тога да има тшг осамг полусветковина, да деца млађа одг деветг година несмеду радити по Фабрикама, деца одг деветг до тринаестг само по 9 сатш на данг, а старја одг 13 год. наввише 12 сатШ. Раздео ови 12 сатШ прекоданг наравно да е оставл^ћнг господару Фабрике, и по томе нје свудг еднако; у онои Фабрики, кого самв а поодт, био е следугоћШ редг; зими машнна почне радити око 6 сатш изготра а престане око 8 сатШ, да раденици доручкуго; а доручакг трае свега 30 минутш; после 8 сатш н 30 минутји наставп опетг машина, а у подне стане; у еданг сатг започне, па ради до 4 сата и оида П110 теГг до 4 сата и 30 мин., а после • тога настави опетг до 8 сатШ у вече. — Лети ночне у 5 сатјо и 30 мин., а остало е као и зими. Али саевимг иде сметено сг тимг, кадг се пропуштении посао оће да надокнади, т. е. ако се кои задоцни, или иначе посао пренебрегне, то онда мора да накрми оно, што е у послу пропустш, ако неће да му се о^Не одг п.тате; па како маши-