РТВ Теорија и пракса

U raspravama o (ne)proizvodnom značaju rada Marks je dokazivao da između materijalne i duhovne proizvodnje postoji odnos homologije; obe vrste proizvodnje konstituišu se čovekovim radom i njegov su konstituitivan moment (u sistemu kapitalističke proizvodnje rad može da u svakoj posebnoj vrsti bude proizvodan ili neproizvodan). Za to je vreme bilo značajno da se nematerijalna proizvodnja nije razvila dalje od prelaznih oblika kapitalističke proizvodnje (npr. naučni i umetnički producenti, zanatlije, i zanimanja koja su vezana za trgovačM kapital), ili su kapitalističM odnosi prodrli u nju tek u ograničenom obhku, u oblastima gde se proizvod nije odvajao od akta proizvodnje (npr. primenjeni umetnici, sveštenici, učitelji itd.). Razvoj je ta specifična ograničenja nematerijalne proizvodnje praktično u cehni otklonio, podređujuči je kapitalu u svetsMm, ne samo u nacionalnim dimenzijama: kao sferu povečavanja vrednosh kapitala i kao legitimizacijsku „pomoč” prihvatanju (čuvanju) kapitalističMh odnosa. Informacijska revolucija nije te odnose revolucionisala, kako su neM utopijsM očeMvali. Naravno, drugo je pitanje da li je u njoj uopšte ključ, kako bi rekao Engels, za revolucionisanje društvenih odnosa, i na njega bismo mogli da odgovorimo potvrdno. Upravo razvoj informacione delatnosh „lcrije” mogučnost da danas i stvarni proizvođači preuzmu pozihvan deo ove funkcije koja je kroz celu istoriju bila pod dominacijom vladajuče klase, odnosno njenog rukovodečeg aparata. On to čini posredno, jer povečava društvenu produkhvnost rada i doprinosi podruštvljavanju proizvodnih sredstava (što se inače jednostrano razvijaju u obliku monopolishčkog i državnog centralizma) i

22