СРЂ

— 763 —

apatiji i u postojanom propadanju osebina dubrovačkoga genija i njegovog interesovanja za svaki eovjočanski pokret, ali lcoji je u prošastijem vjekovima imao dijela u jevropskoj politici, nesrazmjerna sa njegovijem teritorijalnijem opsegom. Izlišno bi bilo i prelazilo i granice i cijelj ovoga clanka da se zađržimo na objašnjavanju postojane i u istoriji utvrgjene pojave intensivnijega razvitka opažalačkoga duha i psihologije — a što je drugo diplomacija nego psihologija prirnijenjena na javne poslove? — u malijem državama. Nazad nekoliko decenija, dok se nijesu još bile stvorile sve ove ogromne kolektivnosti te ubijaju čovjecju individualnost, to se dobro razumijevalo u Jevropi. Ne ćemo da pogjemo dalje i da spomenemo što je baš o samome Dubrovniku, kao opservacionoj tački društvene evolueije, rekao jedan od naj boljih istoričara i naj dubljih mislilaca Revolucije, Svicar Ivan von Miiller. SaintMarc Girardin, koji nam je i po modernom shvatanju stvari i po strastima mnogo bliži, izjavio se na onaj sebi običan oštroumni i kavaljerski način pristaša malijeh država. „Istorija je riješila" kliče duhoviti publicista, „da je više dostojanstva bilo u Atinjaninu, članu male republike, nego li u Persijancu jednome od nebrojenijeh podanika Velikoga Kralja. Dostojanstvo se naroda mjeri a ne broji. 1 ) I opet se povraćaše na Atinu koju bi sađa engleski ili germanski imperialista prezirom pominjao, onako od prilike kalco je u našijeh. praznijeh teoretičara državnijeh prava prešlo u običaj govoriti s omalovaženjem o tisućgodišnjoj povjesti maloga Dubrovnika. „Milo mi je" pisaše Girardin ,,govoriti o Atini; bila je mala republika od deset hiljađa gragjana, nešto nalik na Меаих, Coulommiers, Corbeil ili Melun. Njena je istorija postala istorija civilizovanoga svijeta. Počnite maleni i bićete veliki, počnite veliki i bićete maleni; to je jedan od osnovnijeh zakona filozofijo povjesti." — „I da mi je birati" produžavaše taj enfant terrible drugoga carstva., nišaneći bez sumnje na veliku Napoloonovu Imperiju, koja bješe zadušila svaku slobodnu krctnju duše, .,i da mi je birati, izmegju gragjanskog prava Republike San Marina o kojoj mi nije

1) Oontroverse sur la Question d' Orieiit u Eevue des Deujt-Mondes od 15. 110vembra 1860.