Nova Evropa

O novčanim zavodima u Crnoj Gori,

Do 1902 godine, u Crnoj Gori nije bilo uopšte novčanog zavoda, Crnogorci nijesu poznavali niti mjenice niti konto-korenta. Odrasli u tradicijama, i navikli na čist patrijarhalanı način života, grupisani u svoja mnogobrojna plemena i brastva, oni do toga doba nijesu ni osjećali potrebu novčanih zavoda, Tako bi bar izgledalo na prvi pogled, Ali je, u stvari, apsolutno nerazumijevanje ondašnje apsolutističke vladavine kralja Nikole za ma kakav rad u pravcu razvitka privredno-ekonomskog života u Crnoj Gori, s Jedne strane, a s druge strane gonjenje ljudi od te iste vladavine, koji su čak i u ono daleko doba (oko 1885—"1890) pokušavali da sa razvitkom privrednoga živofa upravo preporode Crnu Goru, najviše učinilo da se u tome pravci: ništa nije smjelo preduzimati sve do početka 1900 godine, Pokojni vojvoda Mašo Vrbica, Ministar Unutrašnjih Djela, bio je oko 1885 zbačen, sva mu dostojanstva ukinuta, a on sam prinudjen da emigrira, jedino radi toga što je bio uspio da obrazuje jedno udruženje s ciljem da podigne privredu u Crnoj Gori!

Godine 1902, osniva se u Nikšiću Štedionica {sada Banka}, a zatim se nižu jedna za drugom: Podgorička Banka, Crnogorska Banka na Cetinju, Narodna Banka u Baru, Narodna Štedionica na Cetinju, i Srpsko-Arbanska Banka na Cetinju, Sve sa jednim te istim ciljem {sem ove potonje tek osnovane): davanje zajmova bilo kratkoročnib, uz običnu mjeničnu obavezu, bilo s polugodišnjom otplatom uz garanciju nepokretnosti, Nikakva drugog cilja, nikakve više akcije za podizanje privrede, snaženje trgovine i radinosti, nikakva plana za što racijonalnije eksploatisanje prirodnih bogatstava Crne Gore, Za sve ove zavode glavna i jedina svrha bila je : pozajmiti uz visok Катајпјак пебјо novaca, što su ih naši iseljenici iz Amerike upućivali, pa dijeliti od 20 do 30% dividende !

Dugovanja seljačkog elementa bila su dosegla toliku visinu, da je vlada bila primorana da, 1909, putem jednog zajma kod BodenKredit-Anstalt-a u Beču, od 3,000.000.— zlatnih kruna otvori Hipotekarnu Banku na Cetinju, s isključivim ciljem da seljake oslobodi svih dugovanja kod pojedinih novčanih zavoda, te sama im dade hipotekarne zajmove uz 6% kamata s dugogodišnjom otplatom, Ondašnja vlada podijelila je u tu svrhu samo 700,000,— kruna, a ostatak od 2,300.,000,—- utrošila dijelom na proslavu jubileja pok. kralja Nikole (i910), a dijelom na podizanje jedne državne zgrade!.,..

A kako je danas ?

Niko tako radosno nije dočekao dane Narodnoga Jedinstva kao Crnogorac, On ga je prvi i proklamovao uz ogromno oduševljenje. Nije naš Crnogorac, ulaskom u Jugoslovensku Zajednicu, očekivao plate i položaje, nagrade i dekoracije, Ne! On je očekivao nešto sasvim drugo : saniranje njegovih unutrašnjih prilika, procvat trgovine, radinosti i zanatstva, gradnju puteva i mostova, podizanje zanatskih i osnovnih škola, obustavu eksportiranja naše radne snage

370