Nova Evropa

АН, пагајоз,, мјак зе пе 4а ропоуо зазфам! и, Фе зудећ ростје već da pita: »Da li smo se uopće vozili onamo kuda je trebalo, i da li smo se vozili na onaj način na koji je trebalo?« ,,

Katastrofa koju sada Evropa proživljava mnogo je ozbiljnija nego što to smatraju političari, koji se sastaju na konjfezencijama te, putem pregovora, pokušavaju da pronadju izlaz iz današnje krize, Oni govore o političkoj, ekonomskoj, i socijalnoj krizi, a neće da vide — pa mnogi, nesumnjivo, nisu ni sposobni da vide —, da su sve ove krize tek posljedicom jednog osnovnog uzroka, koji leži mnogo dublje nego li sve političke, ekonomske, i socijalne prilike, Upravo su zbog toga i bile neplodne sve dosadašnje konferencije; upravo se zbog toga ima malo povjerenja i u dalje pokušaje koji se čine u istom pravcu kao i prijašnji,

Kako izgleda, nalazimo se na kulminacijonoj tačci evropske kulture, na onome putu po kojem je ona išla u XIX vijeku, te kojim je produžila u XX, lako je ta kultura vrlo mnogostrana, ipak se može u njoj uočiti jedno temeljno nastojanje, prema kojem se razvrstavaju i njezine najglavnije tečevine, svuda vidimo promišljena nastojanja, uperena u istom pravcu: kako bi ljudima bilo bolje, Ostavljajući nastranu uklanjanje otvorenih oblika okrutnosti — ropstva, nemilosrdnih načina kažnjavanja, i t. d. — koji su se sačuvali od srednjih vijekova sve do početka XIX vijeka, može se reći, da je tokom XIX vijeka učinjeno mnogo pozitivnih koraka u pravcu kako bi ljudima bilo bolje, Industrija je, u svome razvitku, počela da služi svojim produktima najšire mase naroda, »Povišenje životnog nivoa« — to Je formula koja se počela smatrati oznakom jedne svrhe koja ne zahtijeva nikakvih dokaza, Мјеге socijalne opskrbe — stanbene, sanitetske, pa i filantropske imale su u vidu istu svrhu, Radničko kretanje, novorodjena kooperacija, socijalizam svih vrsta, — svi su oni napisali na svojim zastavama istu formulu: »Poboljšanje životnih prilika«, Baš tim putem došli smo, i nijesmo ni mogli a da ne dodjemo, upravo do tačke na kojoj se sada nalazimo,

Organska mana ovog nastojanja {»kako bi ljudima bilo bolje«) najlakše se može uočiti, ako mu stavimo nasuprot drugo nastojanje, a koje se daje izraziti doslovno istim riječima, samo sa malom izmjenom u oblicima: »Kako bi ljudi bili bolji«, Postoji cio bezdan izmedju ove dvije formule, toliko slične po svome zvuku a toliko različite po svome sadržaju! Prva od njih smatra se kao praktična formula, te će njezine pristaše možda reći, da je drušđa samo utopija, prazna riječ, besplodno moralisanje, Da li je to tako? — Obe formule imaju silu pokreta, te mogu natjerati ljude na djelovanje; ali dok ništa ne može uzdržali našu vjeru, da bi ljudi ako bi bili bolji i

263