Nova Evropa

četvrti što se vijuša kroz doline i krševe prema Senju, U pozadini su strme vapnenačke stene koje opkoljuju čitavi Vinodol sa severo-istočne strane, Ispod Novoga utiče u novljansku luku vinodolska Suha Rječina, koja je u leto suha ali s proleća ı u jesen nabuja i nanosi na zapadnoj strani sitan pesak, Visoko nad morem se podidao stari grad Drivenik; a uz more se pružila zelena dolina Lišanj, gde Novljani podigoše svoje kupalište.

Najstarija i najznamenitija zgrada u Novom je stari Grad, sa dlavnom kulom koja se najviše ističe; ova je kula još danas 18 m visoka i ima četiri kata. Grad potiče bar iz 13. veka; ali je u Novom još za vreme Rimljani moralo biti veliko naselje, nešto malo niže do mora, gde se i danas još vide ruševine jednog veoma staroš grada [{»Lopar«), Kad je u hrvatskoj naseobini sagradjen nov grad, prozvan je Novi, u suprotnosti prema onom rimskom, starom, Novigrad je sagradjen da štiti ulaz u Vinodol; a da li su ба sagradili knezovi Krčki-Frankopani, kad su od kralja Andrije II dobili vinodolsku županiju (1225), ili je tada već postojao, to se dosad nije dalo utvrditi, Prvi put se ovaj Novigrad spominje godine 1288, kada su Vinodolci sastavljali svoj pravni zbornik, pa se sastali u glavnoj dvorani Grada, iz svih opština Vinodola, da da prihvate i ozakone. Taj zakon, takozvani Vinodolski Statut {vidi »Pravnopovjesni Rječnik« VI, Mažuranića), pisan glagoljicom i živim narodnim jezikom, ostao nam je — kao dragocen istorijski i pravni spomenik — u jednom jedinom prepisu sa kraja XV ili početka XVI veka, Medju delegatima spominju se novljanski na prvom mestu, verovatno zato što je Novi i tada bio prva opština Vinodola.

Grad Novi igrao je znatnu ulogu u životu Vinodolaca, U njemu su vladali Frankopani, sve dok ga od kneza Ivana nije oteo kralj Matija Korvin, te su nekoliko godina njegovi velikaši i kapetani žarili i palili, da ga 1481 opet dobiju na dar knezovi frankopanski, Godine 1527 prodreše u Novigrad Turci i učiniše mnogo kvara; ali ga uskoro, posle raznih nedaća preuze opet Stepan Frankopan, i njegovi potomci zadržaše se tu sve do poslednjeg nesrećnog kneza Frana Krste, koji pogibe od krvničkog mača u Bečkom Novommestu (1671). Posle njegove smrti otimali su se o Novi razni velikaši, a držala ga je i neposredno pod svojom upravom ugarska Komora, dok ga nije prodala (1692) austrijskoj Komori, uz ostala primorska imanja Zrinjskih i, Frankopana. Od toga doba nema više osobitih dogadjaja u Novome, koji dobi austrijske upravljače i činovnike, Vlastelinstvo je ukinuto, a zavedena opština, po uzoru svih opština hrvatskoslavonskih; ona Grad i danas drži. Velika gradska utvrdjenja ı spoljni zidovi, na kojima su bila »Velika vrata« i »Mala vrata«, danas više ne postoje, kao ni kule-stražare, koje su delomično porušene a delomično uzidane u novljanske kuće, Danas je ulaz u Grad s Trga, бде зи probijena nova vrata, Inače, u prizemlju i

115