Nova Evropa

пета сек! karakter, već da је strukturalno uslovljena; nameće se onda pitanje, da li ova kriza dokazuje i krizu kapitalizma ili ne? :

Prije svega, potrebno je učiniti nekoliko konstatacijA, Usprkos neosporive stabilizacije kapitalističke privrede poslije Rata, ona ipak nije izašla iz stanja koje se može karakterisati kao kritično. Ona stalno stoji na ivici krize, Poratnu kapitalističku privredu tištali su neprekidno izvjesni momenti ekonomskog, političkog, i psihološkog karaktera, koji su, po svom značaju, ukazivali na fundamentalna skretanja, Savladjivanje t. zv. slobodne konkurencije, eliminiranje principa slobodne trgovine, carinski protekcijonizmi, stalno rašćenje ogromnih preduzeća i orgdanizacija sa monopolskim karakterom, a pod vodjstvom bankovnog kapitala, sapeli su na neki način kapitalističku privredu, vezujući doduše individualne alkcije, ali ne iništivši anarhiju, i nedirajući u suštinu kapitalizma. Privrede pojedinih država stoje jedna prema drugoj kao teško oboružane tvrdjave s topovima najtežeg kalibra, Politika i društvena psihološija samo su registrirale i objavile to napeto stanje, Tako je kapitalistički sistem, satjerivan u nemoguće situacije, spreman uvijek da izazove eksplozije, — bilo u privredi, bilo u politici, Zato je sadanja kriza produženje, istina komplikovanije i ozbiljnije produženje, zbivanja u današnjoj privrednoj i društvenoj strukturi, specijalno nakon Rafa, Godina 1929 samo je povukla u oštru krizu svu svjetsku privredu, odnosno sve privredne radinosti. Latenine i pritajene, odnosno parcijalne i još dovoljno nerazvijene krize (s obzirom na pojedine privredne grane, odnosno narode: američka i kanadska agrarna kriza, naprimjer, počinje već 1920 godine) pretvorile su se i slile ıı jednu opću krizu, s oštrim znacima totalne ekonomske i društvene dezorganizacije, Pošto su se zameci, koji su se Još od prije nalazili u kapitalizmu, razvili i nabujali toliko da su se tek 1929 oštro manifestirali, može se reći, da Rat 1914—1918 predstavlja kamen medjaš dviju epoha u razviftku kapitalizma (i to, možda, nesamo evropskog nego i amerikanskog), To se najbolje potvrdjuje time što karakter prijeratnih i porafnih kriza nije isti: dok su prijeratne krize, više-manje, značile uspinjanje i, onda, »odmaranje« kapitalizma, ali još uvijek linijom društvenog progresa {iako preko kolektivne nevolje), poratne krize dokumentuju bolesno stanje jednog sistema koji ne nalazi u sebi mogućnosti za stvarno ozdravljenje. Osim toga, kapitalizam je, poslije Rata, pretrpio povrijede na stotinu mjestA, bilo to u pogledu psihologije bilo privrede njegove, što znači povredu stopostotne zatvorenosti i netaknutosti kapitalizma, odnosno onih principa koji ga konstitujišu, Jasnije dolazi ovo do izraza u psihologiji kapitalizma nego u njegovoj privredi, budući da zbunjenost, neodredjenost, nemogućnost snalaženja, koji karakterišu poratnu ideologiju i psihologiju, uvijek

354