Књижевне новине
,
|]
\
PMyNICWEO, 1} TVVAKUCĆA WC.
·Boško Karanović:
oeegeeevveoepee9 vee RV Pe.
KA
TITOVO RO
eeeoboveveobe9e6eBO eee P6eV eee BReB|P|!?]e ebecećsboeeovoeVAee seeeeevovvpeoeoeoee9 99 POO III ....
SE IZGUBI OBRAZ -
DNO SELO KUMROVEC
GUBI SE I PAMET
— Jos ledan podatak o srozavanju {rancuskog duha. ukusa —
Neđavno smo ovde zabeležili jedan „doista tužan primer „moralne dekadencije francuskoga karaktera, u Onim kvalite*ima koji su mu priznato najbitniji: čvrstina razuma i sebesvesnost, slobođa i bistrina duha i ponositost njime, dostojanstvo, ukus i mera. Obratili smo, tada ,pažnju na neke pesme jednog mladog francuskog pesnika, koga časopis »Europe«, gde su i objavljene, uznosi kao veliku nadu savremene francuske poezije, a čije
s*ihotvorstvo nije· ništa drugo do ap- .
solutno (i nužno) apoetsko sledovanje sovjetskoj praksi podvrgavanja poezije staljinskoj koncepciji: da bude stenodaktilografkinja jednog imperijalizma novoga tipa i pokornost ŽiVOtu pod tim novim ·robotničkim uslovima. Danas možemo da navedemo još jedan primer *e kulturne robote staljinizmu. Ovoga puta primer koji ćemo citirati čista je i. suva proza, ali je ne manje podatak o kolenopriklonosti jednog dela francuske inteligencije pred kominformovskim diktatima u oblasti kulture. Redakcija »Književnih novina« pre“patilla se, još pre nekoliko meseci, na izvestan broj francuskih časopisa i književno-umetničkih listova. Između ostalih, odabrala je bila i filmski časopis »L/Bcran«. Posle dužeg čekanja, administracija toga časopisa počastvovala nas je, preko Jugoslovenske agemcije za inm= formacije u Parizu, sledećim pismom:
»Gospodo,
»U odgovoru na vaš zahtev za pretplatu u Jugoslaviji, žalimo što ne možemo da vam pružimo zadovoljenje ,zbog činjenice što naš list, koji
"se od uvek bori za nezavisnošt fran-
cuske kinematografije, ne može, prema tome, interesovati urednike »Književnih novina«, koji sleduju pristalicama rata sa našim „saveznicima i tako stvaraju opasnost za jedan novi svetski ra“.
»Ipak, da bismo vam bili ugodni, mi vam stavljamo do znanja da postoji i jedan drugi kinematografski list koji se zove »Cinć-Monde«, i taj u svakom pogledu odgovara upravljačima Jugoslavije, jer, kao on (?), i on je podržavan Amerikancima .
»Izvinjujući.se što ne možemo da vam pružimo zadovoljenje, molimo vas da verujete, Gospodo ,u uverenje naših najodličnijih osećanja. »Administrator, Šef prodaje, .
R. Meignant A. Hasselsveiler«.
Os*avimo na stranu jezik i stil ovog francuskog pisma, čije se rogobatnosti već i u prevođu naslućuju, a u francuskom tekstu doista zaprepašćujuće deluju na svakoga ko zna da francuski način izražavanja u oblasti kulture nikad ne izneverava jezičnu korektnost i stilsku eleganciju. Najmanje što bi se moglo ovde reći, bilo bi da 6o pismo doista zvuči kao da je preve„deno iz »Literaturnaje gazete«! 1, na kraju krajeva, jedan gospodin Haselsvajler i nije obavezan da savršeno zna francuski jezik, niti »šef prodaje« uvek mora da piše elegantnim stilom.
Njegova profesionalna „»elegancija« dobro se ogleda u poslednjim rečenicama ,u kojima nas, uz duboki poklon i trljajući ruke ,a' posle svinjarija koje je na naš račun izrekao, ipak uverava u uverenje svojih najodličnijih osećanja! Jer, posao je posao!
Ali je sve to jedan znak. moralne 1 intelek“ualne bede u koju se zapada kad se obraz izgubi. Jer to što ovaj informbirovski umetnički časopis opšti sa publikom na ovako bezgramotan' način mogao bi biti podatak, ili bar znak, da se za ropsku službu teško nalaze solidni i. pošteni saradnici čak iu administraciji!
Među*“im, pravi i žalosni znak bede otkrivaju »argumenti« kojima ovo pismo opravdava postupak odbijanja da se jedan informbirovski umetnički list šalje u Jugoslaviju. Ti argumen= ti zvuče kao neka vrsta protesta na politiku naše zemlje ,kao izvesna opstrukcija prema nama. Ustvari, oni su izraz stida da se pred slobodnim ljudima otkrije sramota ropotničkog poslušništva. Po imformbirovskoj logici, mnogo prirodnije' bi bilo da IB-propaganda jedva dočeka priliku da nešto od svoga materijala, i na umetničkom planu, legalno ubaci u našu zemlju, kad joj, evo, mi sami za to najemo mogućnost ( a da se ne služi samo prijavim krijumčarskim meodama). A po toj istoj logici, prirodnije bi bilo i to da Jugoslavija ne želi da se listovi a Ia »Ecran« i »Lettres francaises«, sa kojim se spojio (i na koji
smo se isto tako pretplatili, a ne dobi-.
jamo ga) u njoj ne čitaju i da se od njih brani. Među im, kako je IBlogika integralno naopaka, naopakom se i ovde pokazuje: mi tražimo IB-umetničku štampu, a francuski kominformovci nam: je zabranjuju! I na pitanje zašto, ima samo jedan odgovor: stide se svoje sopstveme mizerije. Ružnoća čoveka bez obraza nagonski se skriva•kao i svaka druga rugoba.
Ali je u svemu najtužnije to, Što je i ovo, uz bezbroj drugih ,jedan ubedljivi pođašak o poraznom srozavanju francuskoga i duha i ukusa. Jer IB-logika i moral prilično zarazno deluju na francusku inteligenciju. U njoj se, obratno od onoga što bi bilo prirodno od Francuza očekivati, da se jednodušno suprotstave nemoralnom konformizmu IB-marke, informbirovska procedura mišljenja + postupanja sve se više uvlači, kao teška i tragična zabluda da se, tako misleći i tako postupajući, osveđočuje »nezavisnost« i »naprednost«. A ta '»nezavisnost« vodi u poslušništvo i ta »naprednost« sudbonosno služi regresu. A takav način mišljenja i postupanja još sudbonosnije unižava velike francuske odlike duhovnog slobodoumlja i vlade razuma. Ali kad se obraz zamrači, senka neizbežno pada i na svetlos*razuma. Inteligencija zemlje koja je vekovima duhovno svet= Jela u svetu podređuje se mraku Moskve: I gore od toga, treba li Pariz da se spusti na nivo Tirane?
M. B.
\
IZJAVA REĐAKCGCIJE
a a .. ay v • Povodom napisa C. Kisića ı odgovora R. 'Tosovića
Na napis R. Tošovića »Kome je nemirna savest?« (Svedočanstva br. 5), napis koji sadrži odgovor na napis Č. Kisića »Mladost, umorna od letova, tapka« (Književne novine, br. 57), ća se sa linije objektivnosti pobuđena da izjavi: |
Objavljujući inapis Č. Kisića redakcija Književnih novina pošla je od wmormalne pretpostavke da se Č. Kisić u svom kritičkom odnosu drži slova i smisla kritikovanog teksta, te nije mogla da ide u proveravanje takve vrste. Među“im, R. Tošović je poka u njegovom tekstu neverno slovu i smislu toga teksta, upotrebio kao ilustraciju za svoje tvrdnje. Iako se redakcija Književnih novina U mnogim osnovnim momen*“ima, kao što je poznato ,ne slaže sa časopisom Mladost, koji uređuje i R. Tošović, ona se O-
seća potstaknutom da izjavi da se ne
slaže ni sa nevernim tre*iranjem tuđeg _ teksta. Svaka redakcija nužno polazi od normalne pretpostavke da se tuđi tekstovi ne iskrivljuju u njihovom slovu i smislu i ne upušta Se u · takva proveravanja. U slučajevima kakav je ovaj Č. Kisić —' RR. Tošović svaki pisac mora sg pustiti svojo] liče noj odgovornosti.
ma Č. Kisića slaže, : ževnih novina mora da se ograđi od
· ovakvog interpretiranja, uverena da diskusiju treba voditi principijelno S koji e oslanjaju na
argumentima A
redakcija Književnih novina Ose-.
zao da je C. Kisić jedno mesto ,
Bez obzira na to OB se s mnogim Pprincipijelnim posvavka| redakcija , Knji-
verno tretiranje kritikovanih tek-
stova.. ? % Teđakcija Književnih novina
aaveeoeeeoonavesopeeokepopoo9e9e ae eeo eee eee e9e ee POI
e NAJ SOo2Pe LAZAR VUJAKLIJA: AUTO ' PORTRE (litografija) ı
. svoj svojoj »širini«
vol * |
aveeogedaosoo8yeb6yusovugasbamappoveo0ooeoooeoeoea eee eee oesesievsesodedoeeovevegooebBo e eee
·PRIMJEDBE NA DJILASOVU,
KNNIŽEVNE NOVINE." KN O JE NLN UI
“+ /
OOIIIUIIIIIIIIIIIIIIII ese.
O. .R TP i
eveeeeoveoeeob96996O Pe ogesebevevevaveee veo
STRANA 3
i L_
OOIOTIIIOITIIIIIIIIUIIUIIIIIIIII III II II Ad
»LEGENDU O NJEGOŠU«
Skender KULENOVIĆ
(Nastavak) | 4, »Doduše, čitavog života 'imao 'sam želju da .se bavim književnošću, ili još tačnije — da pišem romane. Ali. kad god se postavilo, a *ako je bilo vazda, — da biram između zadataka CK i Partije i pokušaja ostvariva~
· nja te želje, uvijek sam se i te kao i drugih želja »odricao«. Takvo je bilo vrijeme — nikad se prilike nijesu
»normalizovale« ,a nađam se i da neće, jer bi to mačilo đa su prestali revolucionami zadaci naše Partije, u kojima i treba da tražimo, i moramo da ražimo, sreću, smisao, radost i ljepotu ovog jedinog života. I tako, ako bih prije rata napustio drugove koji su se borili za stvaranje Partije
— to bi i pred mojom savješću i za ”
njih bilo likvidatorstvo; onda je do-~
. šao rat — i fo se nije ni postavljalo;
poslije rata — bilo je premnogo svakojakog i naročito sitnog praktičnog posla, a sve u svemu: trebalo se dići
· iz strašnih ruševina koje su prijetile,
i samom djelu Revolucije; ali tek od pohoda CK SKP(b) na našu zemlju i socijalizam u njoj — kao da su nastala nova, najljepša i najveća revoluc1o=
narna vremena. Za naše vrijeme bilo ·
je, i još je važnije i čak ljepše, revoluciju »praviti« nego »opisiva“i«. Ovo prividno nepodudaranje ličnih želja i društvenih obaveza jeste zaiednička crta manje-više svih naših profesionalnih revoluciomara ,a i čitavih naših revolucionarnih generacija. A slična je i njihova (odnosno — moja) kultura: u svaku oblast mi smo morali prodirati, iz svake smo stekli neka znanja ,ali ni u jednoj se nijesmo mogli u pravom smislu specijalizovati«. (Đilas, »Legenda o Njegošu«) (tea Ovo mjesto iz Đilasove »Legende o
Njegošu« moglo se i prepriča“i u skra- ,
ćenom obliku. Ali 'je bolje bilo citirati ga doslovce; iz više razloga. Prije svega, ono pretstavlja autentičnu javnu ispovijest jednog od tvoraca naše Revolucije — ispovijest upravo u pitanju o kom će u ovo] primjedbi biti govora ,pa prema tome ono je i jedan autentičan podatak za razmatranje toga pitanja; dalje, to mjesto je i jedno mišljenje o problemu, koje se, kao i svako mišljenje, ne može ni usvojiti ni odbaciti bez kri*ičke procjene; i najzad, što je najvažnije, ono zadire u samu srž jednog objektivnog protivurječja, toliko bitnog da bez njegovog ukidanja ne može biti pravog razmaha naše nauke i umjetnosti, pa prema tome ni punog razvibkka našeg društva. To protivurječje samo po sebi je neobično zamršeno i, po mišljenju pisca ovih primjeđaba ,u sadašnjim „uslovima rješivo gammo do”: izvije Sme mjere, no da se riješi i do te danas moguće mjere — još mu na putu stoje izvjesna žilava shvatanja, toliko uvriježena i raširena a toliko, uprkos i »prirodnosti«, jednostrana i gotovo prosvjetarski bornirana, đa se mirne duše mogu nazvati našim društvenim predrasudama: čisti i oštri pojmovi potrebni su ovdje, zais*a, kao komad, hljeba. (Pisac ovih redaka prepušta dakako drugima da procijene jesu li i koliko su njegovi pojmovi o tom protivurječju »očišćeni« i »izoštreni«, zadovoljan čak i u najnepovoljnijem slučaju ,ako ,naime, svojim možda pogrešnim pa i naopakim shvatanjem pridonese ipak nešto tome »čišćenju« i »izoštravanju«). |
U čemu je protivurječje? '
Nije riječ ovdje o onim. čestim i poznatim poremećajima koji u ljudima i njihovom djelanju nas“aju usljed toga što moraju da »izaberu« životni poziv koji intimno ne žele pa im ne preostaje drugo nego samo da intim=
no žele onaj koji nisu mogli da izabe- .
ru; takvi slučajevi, neminovni u kapitalističkom i uopšte klasnom društvu a još na snazi i u društvu koje vrši socijalistički preobražaj pa i u socijalističkom društvu, i mogući valjda i u komunističkom — posebno su pita-
nje „jako ono ima veze s problemom o kom je ovdje riječ. Ne radi se, isto .
tako, ni o tome koji je životni poziv vredniji; istina, objektivno postoji jedna (uosalom promjenljiva) hijerarhija vrijednosti životnih poziva, ali samo do jedne granice, do granice na kojoj ih moramo da sagledano sa stanovišta društva ,odnosno klase, kao cjeline, kad nam se neminovno svi ukazuju kao jednako vrijedni ukoliko su jednako neophodni.)!
Nije ovdje riječ o protivurječjima koja se otkrivaju u izboru životnog poziva i u procjeni vrijednosti život-
1) Đilas doduše, govoreći o suprotnosti profesionalni revolucionar — pisac. (u sebi), odnosno o »prividnom podudaranju ličnih šelja i društvenih obaveza« (što je »crta manje — „više svih naših profesinnalnih revolucionara, a i čitavih naših revolucionarnih generacija«), kaže: »Za naše vrijeme bilo je. i još je važnije i čak ljepše,
| revoluciju »praviti& nego »opisivati«” Da' li oVa Đilasova' tvrdnja pobija gornju tvrd-
nju pisca ovih primjedaba, ili obrnuto? Đilasova tvrdnja je tačna — do pomenute granice: tačno, đa kad nas nije bilo profesionalnih revolucionara koji su »pravili« revoluciju, ne bi je ni oni koji »opisuju« mogli »opisivati«, — jer ie ne bi ni bilo; ali je isto tako tačno i to (i tu smo upra– vo na toj granici) da punog, Ssvestranog razvitka revolucije.ne bi bilo ni bez »opisivača« (naučnika i umjetnika), pa se prema tome, gledano sa stanovišta revolucionarnog razvitka &ao cjeline i ti životni pozivi ukazuju kao jednako vrijedni u smi. slu u kom su jednako neophodni. Da, implicitno, jedino tako može da misli ı Đilas pokazuje već sama činjenica da se sam, iako profdsionalni revolucionar, latio jednog ne manje vrijednog posla profesionalnog naučnika. Da odista bostoji u isti mah i razlika i istovjetnost vrijednosti ži. votnih poziva, viđi se na primjer i po to-
i me što se Marics, prevashodno naučnik, ba-'
cao na političku publicistiku i političku organizaciju (dakle na prevashodni posao profesionalnog revolucionara), a Lenjin. prevashodno profesionalni revolucionar, na zolitičku ekonomiju i filoznfiju (dakle na prevashodni posao, naučnika). No nije OVdje riječ o tome. 1 ;
nog poziva ,nego o nečem drugom. Radi se o protivurječju između d r uštvene nužnosti da se naučni i umjetnički rad podredi, stavi u službu revolucionarnoj praksi, i same pritođde toga rada još tačnije.re'čeno, radi se o formi wu kojoj se to protivurječje našim uslovima razvitka.
Tu društvenu nužnost materijali zam je zapravo i otkrio i, spoznavši je. iz nje izveo svoj zahtjev da se sve duhovne aktivnosti shvate kao funkcija prakse, a ne kao autonomne „,nezavisne od nje, postavljene pored nje/
revolucionarnog
pa i protiv nje, i čak bez nje, kao đa
ona i ne postoji, kao same sebi dovoljne. Materijalizam kod nas tu nužnost uviđao:je u svom prazvitku sve više, i sve više dejs“vovao po njoj, i, danas je neosporno (kao što je po-
| menuto u primjedbi 1) da je on bio
takoreći sav u praksi, u istom krvotoku s njome, neprekidno se.kao misao oplođujući njome, bez obzira na to koliko se dosad uspjelo da se ta misao, zaista već bremena, razradi, formuliše i time učini još snažnijim pokretačem prakse. Tu svoju najbitniju odliku ma“erijalizam kod nas ne samo da će zadržati ,nego će je i dalje razvijati; uostalom, naša praksa ,uslovi našeg razvitka su već takvi da on drukčije ne bi ni mogao.
Ali, taj odnos između materijalizma kod nas i naše prakse nije se uspostavio i razvijao tako glatko i uprošćeno kao što to može da izgleda u
.jednoj ovakvoj, i ma kakvoj formu-
li: on ni u sadašnjim trenucima nije jednostavan „štaviše ,on je u stvar– nosti, u svojoj praksi, postao komplikovaniji nego ikađ dosada,
On je postao takav stoga š“o naš razvitak u sadašnjoj svojoj stavlja pred materijalističku misao neobično složene zadatke (stvaranje osnovnih elemenata moderne civilizacije u zaostalim unušrašnjim i zamršenim spoljnim uslovima ,i stvaranje te civilizacije i kulture na potpuno novim, dosad nepoznatim, tek naslućenim osnovama. Zato se i treba, boriti da nas na ovoj osnovnoj spojnoj tački misli i prakse, misli i akcije, ne osakaše svajkkojake predrasude, koje u našoj zaostalosti imaju dovoljno još jakih izvora ,i raznovrsni oblici naoko materijalističkog i u suštini prakiticističkog shvatanja,
Riječ je o predrasuđi ,koju ćete vrlo lako dešifrovati u mnogim „glavama kad nas, predrasudi da su »ljudi od kulture« (odnosno »iz kul%ure«) ipak, ipak jedna manje važna društvena kategorija (što je već dobilo svoj adekvatan kolektivan izraz i u našim novinama: »kultumi i ostali javni radnici«). No ostavimo, t:enutno tu pred-
' rasudu po strani; ima nešto važnije
od nje. Riječ je o shvatanju, s kojim se kod nas ni danas nećete baš rijetko sresti, o naoko materijalističkom a ustvari mehanicističkom shvatanju po kom ispada da je »čovjek od kulture« »uključen u živofe u punom smislu tek onda ako se u istom punom smislu uključi u beskrajnu traku ftekućih dnevnih zadataka koji samo imaju neke veze sa kulturom, jo šviše ,i onih zadataka koji s njom nemaju nikakve veze (odnosno imaju onu opštu vezu koju danas s njome sve mora da ima). Ali, isto Kako, često vam neće biti teško da dešifrujete ni jedmu drugu predrasudu „da je ,naime, »čovjek od kulture« biće iznad ostalih; a isto tako naići ćete i na često direktno izraežno shvaanje da je »čovjeku od Rkulture« mjesto »u njegovom svijetu«, »u kabinetu« (shvatanje koje je nekad dijete, a nekađ otac pomenutoj divinizaciji). |
Pisac ovih primjedaba daleko je od svake eklektike, koja bi i ovdje iz obaju shvatanja odabrala one elemente koji joj izgledaju tačni, i svakog kompromisa, koji bi i ovdje pokušao da izmiri ono što mu se u jednom i drugom shvatanju čini suprotno, bar u verbalnom smislu suprotno. Baš u verbalnom smislu! — baš o tome se
rađi! Jer, prakticistička. »veza sa Ži-.
votom« i kabinetlijska »veza sa naukom i umjetnosti« i postoje „samo kao verbalna veza sa životom
i naukom odnosno umjelnošću, a u
stvarnom životu i stvarnoj nauci i umjetnosti postoje samo kao neminovne đeformacije naučnikove i umjetnikove ličnosti, odnosno rezultata njihovog rada. Pisac ovih redaka nema ovdje prostora da na primjerima. kakvih zna i kakvih će naša kulturna istorija registrovati sigurno mnogo, mnogo više, pokaže do kakvih sve tragičnih osakaćenja pa nekad i smiješnih izobličenja ličnosti i tvorevine može da dovede jednako stihija prakticističke »povezanostfi« kao i stihija kabinetlijske »oslobođenosti«.1 Prema tome, ako oba ta shvatanja uzmemo onakvima kakva se pokazuju
u stvarnosti, onda iz njih nemamo šta ·
da odabiremo niti među njima išta da pomirujemo, čak i kad bismo bili eklektici i* kompromisleri.
Prema tome, mi se danas nalazimo u situaciji kad moramo da izgradimo jedno novo shvatanje naučnog i Umjetničkog rada, shvatanje koje će bi-
ti u skladu. ako može tako da se ka-
že, sa opštim zaokretom u našem dru-
štvenom razvitku; shvatanje koje ne-”
će biti verbalna parada nego jedna nova naučna ı umjefnička praksa i koje će, kao takva, praksa, pokretati sa svoje strane naš opšti društveni razvilak.
U izgradnji toga shvatanja mi već imamo jednu osnovu, stoprocenino provjerenu čitavim razvitkom .materijalističke misli kod ng88; to je u nekoliko Već navrata pomenuto njeno ura-
javljalo i javlja u
fazi po-
' jasnih: protiv
·šćivanje u društvenu praksu i njeno
izrastanje iz te prakse. Ta osnova je očevidno toliko stabilna 'da. bez obzira na sve·ono što su na njoj mehanicisličke tendence gradile i što još mogu da sagrade — mora i ubuduće da ostane kao conditio sine qua non za razvitak isinski materijalističke misli kod nas, za stvarnmo oplođivanje naše nauke i umjetnosti tom misli. Ali, ako je s jedne strane u shvatanju naučnog i umjetničkog rada ta osnova kod nas više-manje van diskusije, s druge strane u tom shvatanju postoji jedno pipavo mjesto o kom vladaju neodređene, mutne i često diletantske, primitivne pretstave. Postoji kođ nas uglavnom kristalisana svijest o korijenu i funkciji nauke i umjetnosti, ali uporedo s time još traju i nebulozni ili primitivni pojmovi o prirodi naučnog i umjetničkog rada, bolje reći o stvaralačkoj proceduri i oc njenim elementarnim uslovima bez kojih je nikad i nigdje nije bilo. A baš na tom pitanju, na pitanju procedure toga rada, može najpouzdanije da se provjeri kako i koliko neko shvata ı stvami korijen i stvarnu funk-
„ciju nauke i umjeinosti, nauku i
umjetnost kao cjelinu, kao životnu pojavu.
Ima u toj proceduri nešto osobeno a konstanino, nešto što je ostajalo kroz sve poretke i što će, bar prema današnjim mogućnostima našeg po:manja, ostati i ubuduće, Procedura umjetničkog i naučnog stvaralaštva uvijek je tražila dvije elementarne stvari, mogućnost psihološke koncentracije i svoje Vrijeme, vrijeme možda daleko više nego prostor, — jer prostor su bili i Leonardovi podrumi i Bethovenova i Spinocina mansarda i Servantesova zatvorska ćelija, a ne samo uđobni kabineti i svijetli instituti (iz kojih često nije ništa izišlo); ta koncemtracicija i vrijeme traže svetu ekskomunikaciju svega onoga što na stvaralački rad u njegovim pripremama i trajanju izvana slijepo ili svjesno nasrće, što ga sjecka i cjepka, i na stotinu načina ometa, ili visi nad njim kao Damoklov mač hitne društvene narudžbine i neposredme utilitarnosti. A za stvaralački rad u nauci i umjetnosti istorija valjđa nije izmislila strašnije inkvizicije nego što su komarci i sršljenovi tih u konačnoj svojoj Suštini birokratskih i primitivnih nasrtaja, tim strašnijih što se legu i u socijalizmu i ujedaju u njegovo ime, — strašniji nego tamnički tvrdolež, !memla podrumska i mansarđa ledena.
Piscu ovih redaka ne može se Dprigovoriti da je previdio specifičnu istorijsku nužnost našeg predrevolucionarnog i prvih etapa revolucionarnog perioda da se sve sposobne intelektualne snage materijalizma kod nas bace na teren dnevnih političkih organizacionih i sličnih zadataka, jer njegovo shvatanje o tom, napred izloženo, pobija takav prigovor. Ali isto tako ni oni koji su skloni takvim prigovorima ne.bi trebalo da previde da naš društveni razvitak ulazi danas postepeno u period svoje takoreći stabilizacije, i da ono što je bilo zakonitost juče ne mora to da bude i danas i sutra; zakonitosti se mijenjaju, i da bismo njima ovladali, moramo uvijek jasno sagledati suštinu pojava i njihovih promjena.
Pogotovu bi bio neumjesan Pprigovor da pisac ovih primjedaba pledira za neku đivinižaciju i samoizolaciju naučnika i umjetnika danas (pogotovu ne u slučajevima naučnih i umjetničkih šarlatana, frazera i imposibilista), jer iz čitavog njegovog gledanja
izbija suprotno. Radi se prosto o tom
da otvorenim očima treba pogledati u oči nekim zaboravljenim ili uopšte neuočenim elementarnim stvarima,
Nije na odmet sa svim ovim u Vezi ponovo pročitati Marksove riječi, koje su ujedno i ispovijest jednog revolucionarnog naučnika i, implicitno, njegovo mišljenje o problemu, jer ka-
· ko je. o tom problemu mislio tako je
u svom slučaju i postupio. On kaže: »Struka koju sam studirao bilo je pravo, ali sam se njime bavio samo. kao sporednom disciplinom pored filozofije i istorije. Godine 1842—43, kao urednik »Rajnskih novina« našao sam se prvi put u neprilici da sam i ja morao govoriti o takozvanim materijalnim inte}e-
· sima. Prve povode da se pozabavim
ekonomskim pitanjima pružiše mi debate Rajnskog Landtaša o šumskim krađama i o palcelisanju poseda, zvanična polemika koju je o prilikama mozelskih
· seljaka zapodeo s »Rajnskim novina-
ma« g. fon Šaper, tadašnji oberpreident Rajnske oblasti, i najzad de-
bate o slobodnoj trgovinii.
zaštitnoj carini. S druge stra-
me, u ono vreme kada je dobra
volja da se »pođe dalje« u mnogom pogledu pretezala nad stručnim znanjem, začuo se u »Rajnskim novinama« odjek fran'cuskog socijalizma i; komunizma s la-. kim filozofskim koloritom, Ja se ižtog diletantstva, ali sam \u isti mah u jednoj kontroverzi sa Aligemeine Augsburger Zeitung otvoreno priznao da mi moje dotadašnje studije ne dopuštaju đa se usuđdim dati kakav god sopstveni sud o samoj sadržini francuskih pravaca. Šta više, željno sam iskoristio iluziju odgovornih urednika »Rajnskih novina« đa će slabijim držanjem lista moći da postignu da Sa mimoiđe smrtna presuda, koja je nad njim već bila izrečena, da bih se sa pozornice javnosti povu-
nost: mojih,
· vodila do
kao u sobu za učenje«! (Sve podvukao S. KJ). :
I dajje:
»Ali je vreme koje mi je stajala na raspolaganju bilo naročito stešnjavano zapovedničkom nužnošću da radim za Svoje iz" državanje. Moja danas već Osmogodišnja saradnja u prvom engleškoameričkom listu »New-York Tribune« izazivala je. pošto se pravim novinarskim dopisništvom bavim samo 1ZUzetno, vanrednu rascepkastuđija. Ali su članci o značajnim ekonomskim događajima u MBngleskoj, i na kontinentu zauzimali toliki đeo mojih priloga. da sam bio primoran da se dobro upoznam s praktičnim pojedinostima koje leže van oblasti političke ekonomije kao nauke. (Sve podvukao S. KJ.
)HK.. Marks, isto.
Pročitaju li se sa malo više pažnje te Marksove riječi, vidjeće se odmah da su Svi bitni elementi o kojima je napred bilo govora sadržani u tom
Co
njegovom ispovijesti — mišljenju. U- .
ređivanje »Rajnskih novina« (jedna dakle praktična djelathost) prisililo ga je na proučavanje »materijalnih interesa«; »debate o šumskim krađama i o parcelisanju posjeda« ji »o 5slobodnoj trgovini i zaštitnoj (problemi dakle prakse) bile su mu »prvi. povod da se bavi ekonomskim pitanjima«; osjetio je protivurječje između »dobre volje da se »pođe dalje«« i tadašnjeg svoga i opšteg »stručnog znanja«; »osmogodišnja saradnja« u Nju Jork Tribjun (opet jedna praktična djelatnost) dovela je do »vanredne rascjepkanosti« njegovih »studija«; i da bi mogao da dadne »sopstveni sud« (da bi dakle mogao istinski naučno da radi), morao se »8a pozornice javnosti povući u sobu za učenje«, Linija:, praksa kao stimulans i cilj, naučnog rada — protivurječje između jedne objektivne »zapovjedni= čke nužnosti« (svejedno koje) koja mu je »stješnjavala vrijeme«, koja je do»vanredne rascjepkanosti stuđija«, protivurječje između te nušnosti s jedne strane i nužnosti da postupi po prirodi, proceduri naučnog rada s druge — rješenje toga protivurječja u sklanjanju »sa pozornice javnosti u sobu za učenje« (što, kao što se zna, kod njega nipošto mije značilo gubljenje intere= sa za probleme prakse nego, napro= tiv, jedan od bitnih uslova za njihovo rješenje) — ta linija odražava.u sebi opštu. zakonitost, revolucionarnog na= učnog i umjetničkog rada, koja se samo specifično modifikuje, »specifično ozakonjuje«, u specifičnim uslovima revolucionarnog razvitka pojedinih zemalja i pojedinih etapa.
Prema svemu tome, i Đilasova kon= statacija u napred citiranom tekstu, konstatacija »prividnog nepodudaranja ličnih želja društvenih obaveza« kao »zajedničke crte manje-više svih naših profesionalnih revolucionara, a i čitavih naših revolucionarnih gene> racija«; i njegova tvrdnja: »u svaku oblast mi smo morali prodirati, iz svake smo stekli neka znanja, ali ni u jednoj se nijesmo mogli u pravom smislu specijalizovati« — obje te kon= statacije kazuju samo u čemu je pro= tivurječje i pokazuju ' ujedno kako se ono i do koje mjere riješilo samo tu specifičnim uslovima naešeg revolucionarnog raz vitka, ali te konstatacije nikako ne mogu da važe apsolutno, za sve istorij ske okolnosti, pa ni za daljnji naš razvitak.
Pisac ovih ređaka misli, naprotiv, da bi njihovo apsolutizovanje Kkočilo, već đanas, daljni razvitak. Jer, današnji naši uslovi očevidno nisu i» sti kao oni od jučer (ma pomolu s&u i nove, makar još neizražene i nerazvi> jene, intelektualne snage u nauci i umjetnosti; demokratizacija, aMWtivizirajući mase, radničku klasu u prvom redu, već izbacuje na površinu i &ve više će izbacivati raznovršno obdarene ljude, te će se na taj način i »ljuđi od nauke i umjetnosti« postepeno ra= sterećivati od »svakojakog i naročito! sitnog praktičnog pošla«. mnogo je već učinjeno i Sve se više rađi ma prirodnijem organizovanju naučnog i umjetničkog života, itd,) Prema tome, opštim našim razvitkom bitno se mi=jenjaju, i znatno su već promijemili, uslovi za. rješavanje protivurječja između izložene »društvene nužnosti da se naučni i umjetnički rad podredi, stavi u službu revolucionarnoj praksi i 8#' me prirode toga rada«, Ti uslovi poboljšali su se (i mi ih svjesno i istrajno moramo dalje poboljšavati!) u tom smislu da sve više dovodimo u realno mogući sklad prirodu naučnog i umjetničkog stvaralaštva sa prirodom zahtjeva našeg opšteg društvenog razvitka. 7;
(Nastaviće se)
i
1) Neka mi, ipak, buđdu.dozvoljene dvije »male« ilustracije, makar i ne bile baš s8svim; umjesne. Čitajući izabrane pjesme Jovana Popoviać melanholično sam te tra. gične akcente osakaćenja doživljavao u upadljivom „kontrastu jzmeđu njegovih stvarnih stihova | njegaqvog stvarnog sti-
hotvorstva, što je, za mene, dobrim dijelol posljediua baš njegove praktičističke ~
»uključenosti« u život; a čjtajuči prozu Isidore Sekulić, i Đilasovu 'knjigu povodom
| njene knjige, nisam..se nikad mogao oteti
utisku da je njena mentalna i idejna” struktura rezultat ne samo Mmašeg opšteg idejnog razvitka nego 1! njene kabinefske izolacije. | ŠRSSıI :
\ HN
1) K. Marks, Predgovor za »Prilog: critici političke ćkonomije« „Kultura, KK. Mayks — PF. Engels — sabrana dela. ;
PUTIN
carini« ,