Књижевне новине

_____HIDC KNJICA

Ivan Mažuranić

SMRT SMAIL-AGE ČENGIĆA

„Zora“, Zagreb 1965.

U NIZU IZDAVAČKIH POTHVATA zagrebačkih maW\ladnika prošle gođine, svakako se ističe jubilarno, „Zorino“ divot-izdanje čuvenog Mažuranićeva spjeva. No, ovo izdanje samo po sebi, pa čak i kao jubilarno, uz stopeđesetgoMišnjicu autorova rođenja u ovako prvoklasnom tisku, nakon dosadašnjih, ne bi značilo mnogo đa nije kritičko i definitivno za suvremeno prilaženje Mažuranićevoj umjetnosti, Takvoj ocjeni priđonosi, prije svega, iscrpan i znalački napisan predgovor profesora Yrangeša, kome i pripada zasluga za uspjelu inovirsnu i tako ecjelovitu ređakciju Mažuranića. Ako savjesno pročitamo ovaj bređgovor lako ćemo uočiti prednosti jednog suvremenog pristupa tom izvanrednom djelu cijele naše književnosti, Nije značenje predgovora profesora Frangeša u tome što i on ističe „Smrt Smail-agu Čengića“ kao „najvrednije „djelo ilirske Kknjiževnosti i jeđno od najznačajnijih „ostvarenja hrvatske i jugoslovenskih književnosti uopće“, što je već poznato i isticano, nego u Frangešovu isticanju višestruke vrijednosti tog djefa. Evo, što kaže prof. Prangeš; „U odnosu na okolinu. ilirsku književnost, „Smrt Smail-age Čengića“” strši kao neobična i gotovo neočekivana pojava; nađalje, ona rješava sva temeljna pitanja još mlađe novije hrvatske književnosti, prije svega pitanje izraza. U polemikama da 1]! narodno ili umjetno, Mažuranić kao svaki istinski stvaralac, odgovara djelom: i jedno i drugo. Smail-aga je ostvaren spoj, i ujedno dizanje na viši stupanj, i narodne i đubrovačke tradicije, Tematski vezano uz našu historiju i suvremenost, rješavajući .temeljni problem vremena, djelo je u isti mah i povezivanje novije hrvatske hnjiževnosti s evropskim stvaranjem, Etički, djelo je apologija onih koji neopravdano pate, proročka vizija propasti zla“,

Osim novih upotpunjavanja snačne Mažuranićeve ličmosti kao tvorca spjeva, takvih „upotpunjavanja, koja prikazuju T'rrangeša kao naučnog inovatora, njegov esejistički predgovor istovremeno je primjer one sretne sinteze naučnog radnika i književnog stiliste. Devinitivno utvrđivanje naslova djela (Čengić, a ne Čengijić, kako e dosađ uobičajilo) vraćanje na Tkalčevo latiničko izdanje, a me Markovićevo iz 1876, štampanje rječnika manje poznatih riječi s priređivačevim napomenama, izmjena prvog stiha pjevanja „Harač“ na Gacka polje, a ne Gacko, kako je bilo dosad itd. svakako su doprinos našoj nauci o književnosti, ali prava Prangešova prođornost u ovom eseju je upravo ona njegova literarna komponenta, koja ga čini suvremenim evokatorom naše klasike na primjeran interpretativan način. S ovakvim esejističkim kvalitetima Frangeš će privući i onda kađ suvremenom čitaoc predočava našu starinu. A to je posebno umiljeće.

Poslije prošlogođišnjeg zagrebačkog simpozijuma o. Mažuraniću, koji je ispoljio objektivne crte mjegove historijske ličnosti, i ovog divot izdanja naše najbolje pjesničke · klasike, koja s Njegoševim „Gorskim vijencem“ čini trajne spomenike umjetnosti u nas, mi možemo biti zadovoljni prezentacijom Mažuranićeve stvaralačke ličnosti i njegova epohalnog djela, Djela koje Će se, naravno, i dalje proučavati, ali sad, poslije Prangešovog, poslije Barčevog i Živančevićevop tumačenja, 8 Jedne minogo potpunije i „ppouzđanije platforme, 8 koje se može kretati dalje u ispitivanju. A osim toga, kolike li olakšice za nastavu književnosti u našim školama, kako mnastavmicima, tako i

učenicima! i Miroslav MAĐER,

Embrouz Birs

NEOBIČNE PRIČE

„Nolit“, Beograd 1965; preveo Branko Vučičević

PROZA EMBROUZA BIRSA je u brostorima jednog kazivanja „koje ima za svoje protogoniste Svifta, Poš i MHofmana. Život ovog istaknutog pisca, aco uostalom i njegovo d#delo, pružaju bogatu gradu kakvom nadobudnom biografu. U vreme američkog građanskog rata Birs še bori kao vojnik i biva ranjen. Nakon sklopljenog primirja obavlja razne dužnosti, pa je pre potpune afirmacije i ču” var u jednoj kovnici novca. Onda počinje njegova saradnja u lokalnim listovima da bi ubrzo postao ! urednik jednog od jih. Neko vreme živi u Engleskoj gde objavljuje dve zbirke pripoveđaka, a po Ppovratku u otađžbinu postaje književna veličina. Kao i njegov brat po skepsi, gorčini i đavolskoj krvi, Po, Bris je svesno utekao siromaštvu vrline i kao RWakav alhemik u svom delu traži savez Sa „nečastivim“ dajuči jednu prozu koja ima visoku umetničWu vrednost, a u kojoj vlađaju irealno kao mogućmost, opredeljenje i život, Pošto je kao čovek doživeo tragediju (jedan mu se sim ubija, drugi umire od bosledica alkoholizma, Žena ga napubta), koja za njega i nije bila to jer ju je tražio celim svojim „demonskim“ bićem (ili je to bila samo poza, životni stav pred javnošću savremenika, i nas koji ga danas čitamo!), Birs, U bolesti i usamljeništvu, odlazi u Meksiko 1913. gođine i, prema izgvesnim pretpostavkama, gine boreći se na strani revolucionara Panča Vilje.

Književni postupak KEmbrouza Birsa polazi od stvarnog, događajnog, postojećeg. Njegova tema je skoro uvek u relacijama anegdotskog, Onog što je čuto i viđeno, ili je takvo moglo da bude. Zaokret dolazi iznenada, gotovo potkrađajući se kao kakva štamparska 'li stilska Sreška, na koju i ne pomiš1jamo u prvom času dok nas ne zapljusne novi talas „izvrmutih“ odnosay čudesnosti ili relativne amoralnosti. Ovaj zaokret vođi ka grotesci čija su vrata bumorno-asocijativno postavljena pred samim licem nigdine, ništavila, mraka u kome ni jecaji mne postoje da bi potvrdili čovekovo prisustvo. Evo kako nas Birs zaintrigira, a đa toga nismo ni svesni potpuno. Pošto je („Grob bez dna“) opisao oca koji bejaše „nepopravljivi pijanac“, kaže: „Zašto sam bio lišen izvesnih prednosti što ih uživaju deca bezobzirnih i nečasnih roditelja, a da nije bilo moje plemenite i odane majke, koja je zanemarila moju braću i sestre Vako bi sc lično starala za moje obrazovanje. odrastao bih u neznanju i bio primoran da pređajem u nekoj školi“, Alogičnosti khojima se Birs Toristi u sistemu rečemice, 1U 8u da nas uvedu U jedan svel sde je sve okrenuto naopako kao u kakivom „crmom vicu“ | gde šokiraju upravo stvari sukobljene međusobno, uništavajući jedna drugu u

pojmovnoj hkauzalnosti.

| 'Tajanstvema ubistva, čudesna izčezavanja i iznenađni povraci ljudi koji su se izdavali za prijatelje, ba se ispostavilo da to i nisu baš bili, napuštena mesta, snovi kojima čovek podleže i kojima zamenjuje stvamost, moć, . hipoza, naivnosti, kakvog Vešto izvedenog kriminala, tu su da ukažu kao alegorija (a mogu se i tako shvatiti) ma grozomoru jedne civilizacije koja se mehanizuje i čija dehumanizacija spaljuje krila vojskama spasa, čineći od njih grdobe i zlođelce., Moral ne postoji jer nije apsolutan, proizvod je društva, dakle — mogućan je i u okvirima inđividue, To je gorak, ciničan i ispunjen sarkazmom pogled na svet, na njegovu kapricioznost u nastojanjima da opstane, pogled Embrouza Birsa. On nam zatvara krugove, zamišljen i čist kao kakvo dete zločinac, a ono što bi savremeni čitalac mogao imati od njegovog dela je ta trpkost, taj sjaj, britki humor i živahna briljanina inteligencija.

Aleksanđar RISTOVIĆ

Adam Šaf

UVOD U SEMANTIKMKU

„Nolit“, Beograd 1965; prevela Svetlana Knjazeva

AUTOR OVOG DELA, Adam. Šaf, nije nepoznat našim čitaocilla, Jedna njegova knjiga („Iz problematike marksističke teorije istine") prevedena je na naš jezik još pre nekoliko godina, a on sam, pored Lešeka Kolakovskog, nesumnjivo je poljski marksistički #ilozof koji Je najviše poznat u našoj zemlji. Međutim, i poređ toga, sve do pojave ove Knjige, većini naših čitalaca ostao je nepoznat pođatak da „„semantička problematika“ predstavlja centralni predmet interesovanja Ađama Šafa, koji je, inače, poznat ne samo kao svestrani stvaralaeć na polju filozofije već i kao peđagog i alttivni društveno-politički radnik (član je Centralnog komiteta Poljske ujedinjene rađničke partije). Ovom svojom preokupacijom on se nadovezuje na živu trađiciju poljske filozofije čiji su najsjajniji predstavnici stekli međunarodni ugleđ upravo rađovima iz oblasti filozofije jezika, pa je čak bila stvorena i škola 'koja je u svetu postala poznata pod imenom „Lavovsko•Varšavska“,

„Uvođom, wu semamtiku“ pisac je Želeo da, u Osnovi, da jednu marksističku interpretaciju teorija i istraživanja koja se već decenijama vrše u oblasti logičke i filozofske semantike, a o kojima je većina marksističkih mislilaca do sada ćutala ili pisala na ždanovistički način, ti. podvrgla ih, po rečima samog Ađama Šafa, takvoj Kritici koja „ima čisto nihili-

stički karakter“, odnosno kritici čiji je isključivi .

cilj bio đa po svaku cenu — dakle, služeći se čak i iskrivljavanjima i raznim drugim „smicalicama protivnika „demaskira“ i uništi, U tom pogledu ona svakako predstavlja značajam prilog: marksističkom rasvetljavanju jedne od najsavremenijih struja buržoaske filozofske misli i, kao takva, vredna je pažnje onih naših čitalaca koji se interesuju za filozofiju i semantiku.,

Ima, međutim, jedna stvar na koju bi, mislim, trebalo ovde upozoriti naše čitaoce. Naime, u opštim konstatacijama o karakteristikama semantičke filozofije Ađam Šaf je odstupio od svog ne-ždanovističkog skava»id, moglo bi se reći, po sasvim uprošćenom postupku svrštava čitavu plejadu vrhunskih mislilaca XX" \eka'”u, subjektivne idealiste; primenjujući na njih onu Kritiku koju je Lenjin u „Materijalizmu i empiriokritioizmu“ uputio Mahu, Avemayrijusu, Vilhelmu Šupeu, Šubertu-Zolđernu i ruskim sledbenicima ovog pravca mišljenja A. A. Bogđanovu, Viktoru Černovu, Bazarovu, Juškeviču i drugima, Nema sumnje da je u svojoj kritici Ađam Saf u izvesnom smislu u pravu, ali pojednostavljenim postupkom Wu svođenju čitavog ovog stvaralaštva na „subjektivni iđealizam, sama ta kritika izgubila je vrlo mnogo od svoje vređnosti i značaja,

Predgovor Svetlane Knjazeve vrlo je pregledan i informativan, a njen prevođ može da posluži kao primer uspešnog rešenja brojnih problema koje jedan ovakajv tekst nameće.

Aleksanđar A, MILJKOVIC

Tlja Erenburg OLUJA -

„Matica hrvatska“, Zagreb; preveo Anđelko Malinar

„IDEJA O „OLUJI“, kaže Erenburg, javila mu se u ratnim godinama. Tada nisam pisao roman, a nisam ni mogao da pišem, — bio sam zauzet drugim stvarima. Rat je za mene počeo u leto 1936. godine i kada se 9. maja 1945. završio Za sve, Želeo sam da se završi i Za mene. Znao sam da će, ako počnen' da pišem „Oluju“, rat ostati u mojoj sobi, na mom stolu, u mojoj svesti i srcu. Seo sam da pišem zato što nisam mogao da umaknem od uspomena, nisam mogao da se sakrijem od onog što mi je izgleđalo Wao Gug. „Roman „Oluja“ je svedočanstvo savremenika o ILI. svetskom ratu i organski je Vezan ž#ža Erenburgovu ratnu publicistiku, koja nije mogla da prenese svetu sve što je Brenburg imao da mu kaže. Zato je za njom došao roman kao Bremburgov obračun sa tim vremenom, kao njegov dug prema čovečanstvu, koje se još koprcalo u nemirnim vođama grabeći prema obali mira.

u „Oluji“ zapravo i nema glavnog junaka u klasičnom smislu. Dođuše, autor je najviše «stranica Dposvetio Sergeju Vlahovu, ali om njije glavni junak.

„Oluja“ — to je jedno veliko platno, beskrajna pa-

morama događaja u Evropi od 1930. do Dana pobede. T na tom platnu naći ćemo mnoge države, gradove i bojišta i upoznati mnoge ljudske sudbine, Ta Velika panorama ima više planova, prikazuje mnoštvo događaja i bezbroj ličnosti pa nije čudno što na njoi ima i manje uspelih, reporterskih situacija i likova, Uostalom, oni se gube u tom beskraju, u tom kružnom platnu koje svojim spojenim rajevima simboliše najtešnju povezanost sudbina ljudi, naroda i kontinenata. Iz top kruga Čovek ne može da izađe, iz njega čovek ne može da nestane.

Iz ove panorame izrasta autorov. stav, Njegov pogled na svet. Jedna njegova osobina dolazi do posebnog izražaja. To je Brenburgov internacionalizam, ideja koju je on još ranije zastupao, ali koja ni u jednom njegovom delu nije došla do izračaja u tolikoj meri. Najizrazitiji predstavnik te ideje u „Oluji“: je Sergeij vVlahov. Njega boli sudbina Spanije, om strepi za Prancusku, njega zabrinjava fašizam u Nemačkoj, jer Za njega šu lična sreća i sudbina neodvojive od sudbine sveta i veka u kome živi.

Zoran BOŽOVIĆ

ŽENA I LJUBAV

Izbor Peđe Milosavljevića, „Vuk Karadžić“, Beograd 1965.

AUTOR OVOG IZBORA Peđa Milosavljević, odabirajući, uglavnom, one tekstove iz Starog zaveta koji „govore o najrudimentarnijim odnosima „muškaracžena, izgleda nije shvatio pravi socijalni i moralnoetički smisao tih odnosa, tako da su se u ovoj knjizi sa ambicioznim (a možda i komercijalnim?) mnmaslovom, pored čuvene Solomonove „Pesme nad pešsmama“, našli i tekstovi koji sa osnovnom temom, često, nemaju nikakve Vezže.

U pogovoru, koji je u stvari patetična oda Mojsiju, autor, ponesen svojom subjektivnom impresijom, nalazi reči pohvalnice, ne samo za nesumnjive literarne vređnosti Biblije, već i za svesne moralne devijacije koje se čine u interesu održanja rase i materijalnog prosperiteta.

U mutnim istorijskim periodima wu kojima su nastajale i menjale se biblijske legenđe, menjali su se i lusavršavali oblici ustrojstva „robovlasničkom društva i međuljuđski odnosi, što je našlo svoj legenđami odraz i u knjigama Starog zaveta, kroz razliita moralno-etička shvatanja i norme ljudskog ponašanja. Danas, prema savremenim shvatanjima morala, mnogi posštupci starozavetnih autoriteta su nemoralni, a to je u jednom primitivnom Mlasmom društvu, pa i u nekim modernijim društvenim uređenjima bila, bar za vladajuće klase, normalna pojava.

Ova! knjiga, iako u njoj nije dominantna osnovna autorova tema — žena i ljubav, pruža nam, ipak, ižvesna zanimljiva svedđočanstva o ličnom i porodičnom moralu robovlasnika, pre Svega kroz njihov odnos prema ženi, koja je u robovlasničkom društvu bliskog istoka tretirana kao niže biće u svakom pogledu potčinjeno volji muškarca, njegovim lnteresima i prohtevima. Zbog obespravljenog položaja Žene u tom društvu, sasvim je prirodno to da miljenici božji Avram, Lot, Isak, David i ostali starozavetni „pravednicil“ nekažnjeno krše najosnovnije norme morala i čine zločine za ostvarenje Svojih egoističkih želja. Tako Avram, po dolasku u Egipat, predstavlja na dvoru faraomovom svoju ženu Saru kao sestru, da bi omogućio punu slobodu ljudima su dvora da stupaju sa njom u intimne odnose i đa bi ma taj način ođ njene prostitucije stekao znatnu materijalnu Morist. Slično postupa i njegov sin Tsak, A legendarni car „David, zadivljem fizičkim svojstvima Vitsaveje, žeme svog generala Urije, da bi je preoteo, šalje njemog muža u smrt. Interesantno je da svevišnji ne osuđuje postupke pojedinaca ~— robovlasnika iako je u Starom Zavetu Za te prestupe predviđena smrtna kazna, Ovakvih primera protivurečnosti između moralnih kodekša i postupaka „pravednika“ ima na pretek u Bibliji. To govori 6 klasnom karakteru religioznih pređanja, o neograničenim pravima robovlasnika, koji mogu i da se ogreše o opšte etičke norme i O obespravljenom bDOložaju ogromne mase ugnjetenih, koji moraju tih normi da se pridržavaju.

NIRPRIEVIKDIENE KNJIGE

Andre Maurois

PROMWMIČTHEE OU LA VIE DE BALZAC

„Hachette“, Paris 1965.

WA PRANCUSKOM KNJIŽEVNOM TRŽIŠTU pojavljuju se iz dana u dan sve više djela koja hritika naziva „karakterističnim „naslovom „svjeđočanstva", Ratna, memoarska, historijska, biografska i druga srodna štiva već su gođinama jedan od mnaitraženijih Književnih artikala i shodno tome, naravno, za izdavače majunosnijih.

Sociolozi i Kritičari već se poodavno pitaju što je to tako drastično usmjerilo ukus publike u ovom pravcu, đo te mjere da su mnogi skloni pomisli đa se upravo tu negdje krije tajna sve većeg udaljavanja publike od nekad — ne tako đavno — svemoć-

· nog romana.

Među velikim brojem najrazličitijih djela ovog žanra najveći uspjeh u toku 1965 god. imala je biografija Andrć Mauroisa „Prometej ili život Balzaca“.

Anđrć Maurois je dobro poznat našoj publici i kao romansijer i poglavito kao briljantan biograf. Meke od njegovih biografija prevedene su već prije cata („Eđuarđ VIT“/', npr.) dok su one najuspjelije — životopis. Georges Sandove, Shelleya, Byrona, Prousta, Chopina — imali znatan uspjeh kod maše publike u toku posljednjih desetak gođina. Francuska ritika često tvrđi «a je Maurois prvi u francuskoj literaturi uzdigao ovaj žanr do ozbiljnog nivoa i oslobođio ga kako sladunjavo-romantičnih egzaltacija tako i suhe pbpozitivističke faktografije, Nitko mu me osporava sštoga da je u ovom prilično nezavidnom žanru zaslužio primat svojim otmjenmim i tečnim mačinom ižlaganijgs. ukusom i mjerom u doziranju biografskih elemenata. skladnošću i jasmoćom kompozicije i stila.

Dok je u većini svojih prethodnih biografskih studija pružao više životopis u klasičnom smislu riječi negoli egzistencijalnu projekciju življenja i stvaranja, te se često čula zamjerka da su protawonisti pomenutih monografija ođveć „linearno“ : „jednođimenzionalno“ doneseni. A, Maurois

o —-

CRNČEVIĆ PIŠIEOĆU III

Dosta mi je raja, kupiću kazan 1 otvoriću pakao. Čovek je rob u slobodnom prostoru.

· s ? |

Nezaposlen vođa nudi se u novinama: „Doba vođa traži

Zbog heterogenosti matevijala i Zbog Oodsusiva jedne jasne i dosledno sprovedene idejno-estetskc koncepcije, koja bi bila ne samo nova, već i do. voljno kreativna, da svojim kontekstom može u stare, dobro poznate sadržaje uneti duh novine {i tako suptilnije istaći osnovnu temu, OVa Kknjiša ne izaziva utisak naročito studioznog i znalački obav.

ljenog posla, Branko VUKOVIĆ

S. Ignjić — M. Đoković — V. Glišić

RADNICKMI POKM eIET UŽIČMOG KRAJA

„Rad“, Beograd 1965.

TROJICA ISTORIČARA radničkog pokreta obradili su istoriju radničkog pokreta užičkog kraja od perloda Svetozara Markovića do julskog utaoka 1941, godine. Užički Wraj bio ie kroz čitavih prdeszt godina jedno od središta klasnom radničkos Pp?kreta u užoj Srbiji. Stevan Ignjić je prikazao vreme u kome su se javili prvi socijalisti i kada su se formirala prva radmička udruženja u tadašnjem užičkom okrugu. On je imao, na izvestan način, najteži zadatak pošto savremenika. ma čije bi se svedočanstvo mogao Sa sigurnošću „osloniti, nema mnogo živih, a pisani izvori su prilično nepotpuni, Nije lakši bio zadatak ni Milojka Đokovića koji je izučavao svakako najsložcniji i problemski najteži socijaldemokratski period. Pored nedostataka obilja građe, Đoković je morao kroz sve vreme da radnički pokret užičkog kraja proučava kao sastavni deo srbijanskog radničkog pokreta i da prati sva zbivanja u istoriji partije od 1903. do 1914. Tako je. uglavnom, puštao istorijske činjenicc da same sobom #govore, Đoković je nastojao đa izvrši jednu vrstu preocenjivanja rada izvesnih socijalističkih prvaka. U tom pravcu najznačajniji je njegov napor da tačno oceni ulogu i precizno određi mesto koje je Dragiša Lapčević imao i u radničkom pokretu svoga kraja i u istoriji socijalizma u Srbiji. On je činio i neke druge napore, ali napor oko Lapčevića predstavlja najjači i najznačajniji rezultat. Venceslav Glišić je obratio, obrađujući međuratni period, posebnu pažnju na mesto koje je zauzimala i ulogu koju je igrala užička gimnazija u formiranju mladih intelektualaca i u Širenju komunizma po Srbiji. Zadržavao se i na štrajkovima, raznim radničkim manifestacijama i predizbornoj borbi, kao što jc dao izvestan broj, manje ili više luspelih, portreta najistaknutijih komunista i skojevaca tog vremena, Na kraju knjige Milojko Đoković ji Venceslav Glišić izradili su indeks gotovo svih značajnih ličnosti užičkog kraja koji su uzeli učešća u radu rad-

ničkog pokreta. Tako delimično nepotpun, ovaj indeks predstavlja dobrog putovođu za dalja izučavanja jugoslovenskog rađničkog pokreta.

Pređrag PROTIC

je u „Balzacu“ (prema njegovim riječima posljednjoj biografiji koju je napisao i koju će napisati) imao znatno šire ambicije i moglo bi se Yeći da ih je na zaViđan način ostvario. on je pristupio Balzacovoj ličnosti iz dva aspekia i kroz cijelo đjeio sljjedio je na dva nivoa koja može predočiti ovaj navođ:

„U suštini, u MBalzacu postoje dva bića: jedno od njih je mezgrapna ljuđina za koju bi se reklo da živi u ljudskom svijetu; taj se prepire 5 majkom i sestrom, zadužuje se i strepi od vjerovnika; kađar je da gaji uzvišenu ljubav u pismima 5 jednom poljskom groficom i da u isto vrijeme spava Sa služavkama. Onaj drugi Balzak je sam stvaralac jednog svijeta; taj voli mlade žene bjjelih ramena i svjetlucavih očiju, glumice i vojvotkinje; on gaji i poimlje najuzvišenija čuvstva i vodi raskošan život ne starajući se o bijeđnim novčanim problemjma. Onaj prvi, ljudski Balzak, podnosi malograđane 1 svoje obitelji; onaj drugi, prometejski, posjećuje slavne porođice koje je sam izmislio. Apsorbiran stvorenjima iz svoje mašte, on nmema više vremena da se stara o drugim. On mam može ponekađ izgledati mezahvalnim, ili nemarnim, u stvarnom svijetu; no on je strastveno nježan u svom svijetu, jedinom svijetu u koji on u stvari vjeruje, jedinom u kom su mjegovo srce i duh stvarno prisutni, djelotvorni tı intenzivni“. („Promćthće ou la Vie de Balzac“, str. 492—4293).

Prateći tako velikog francuskog romansijera u imtegralnim dimenzijama mjegove ljudske i stvaralačke egzistencije, Maurois stalno premošćuje ova dva nivoa. Prvi od njih kao da se živo uključuje u društvena zbivanja, u „stvarnu“ stvarnost — i u Maurois virtuoz situiranja ličnosti u mjihOV DiO-S5Ocijalni kontekst ima priliku da pokaže sve dijapazone svog talenta —. dok onai drugi. Mmonjem nekim demonskim, prometftejskim elementom — otud aAaslov „Promefei ili život Balzaca" — Mao da čini sve moguće da izbjegne životu i skloni se u svoj svijet. No ipak. očito je da prvi bitno pothranjujc drugog isto toliko koliko drugi determinira prvog. Mroz tu sambivalentnost prisulnosti i Wwdaljenja. ŽiVljenja i otuđenja, nezninteresovanosti i strasti ocrlavaju se konture Balzakove stvaralačke i ljudske đrame. Ličnost autora „Ljudske komedije“ izbija tako u svoOJoj osebujnoj cjelovitosti. spretno situirana jstovremeno » sšvoje vlastite psihološke pulianje Mao i u reljefno zacrtane društvene Mhoordinale svona Vre. mena.

Predrag: MATVEJEYVIC

u ——

bilo kakav, može i mali, narod. Državu posedujem“.

U dobrom čoveku i vino traži utehu. Cirkus je jedini most između satire i države.

O ______ ___ P_____KNJIŽEVNE NOVINE